100 NĂM Sân Khấu Cải Lương (1918-2018)

**MEM** · 28-03-2018 11:35 AM

Loại hình sân khấu cải lương hình thành và phát triển đến nay ngót 100 năm. Dù cột mốc 100 năm ở thời điểm hiện tại là một nốt trầm. Nhưng MEM tin, như qui luật của cuộc sống, mọi loại hình nghệ thuật sẽ có lúc thăng lúc trầm.

Topic tập hợp những bài viết chuyên, không chuyên từ các các phương tiện truyền thông về 100 năm sân khấu cải lương, các chương trình kỷ niệm và cả những cảm nhận của khán giả để người mộ điệu cải lương hiểu hơn về loại hình văn hóa nghệ thuật độc đáo này.

MỤC LỤC BÀI VIẾT TRONG TOPIC:

**MEM** · 28-03-2018 11:39 AM

Theo soạn giả Nguyễn Phương trong cuốn Tứ đại gia sân khấu cải lương xuất bản tại Mỹ, ông Nguyễn Ngọc Cương (từ đây viết là Tư Cương) là “một nhà trí thức, từng du học bên Pháp, về xây dựng một đoàn hát cải lương theo mô hình những đoàn hát bên Pháp.
Ông là người góp phần khai sáng ra nghệ thuật sân khấu cải lương và đã đào tạo, nâng cao nghề nghiệp cho những ngôi sao sân khấu cải lương lúc ngành nghệ thuật này mới được tạo thành. Đó là những tài danh như Năm Phỉ, Sáu Ngọc Sương, Bảy Nam, Năm Nghĩa, Bảy Nhiêu, Năm Châu, Ái Liên, Thanh Tùng, Duy Lân”.

Theo ông, nghệ sĩ tiền phong Năm Châu nhờ học hỏi từ ông Tư Cương nên mạnh dạn đề ra chủ trương một sân khấu Việt Kịch “Thật” và “Đẹp”.

Ông Tư Cương đem bài bản ở Pháp về kịch nghệ, hướng dẫn cho những nghệ sĩ trong gánh hát biết phân biệt: hát bội theo phong cách Á Đông là loại hình sân khấu tượng trưng, lời ca điệu bộ chủ yếu là tả ý. Cải lương, gần gũi với kịch phương Tây, lời ca, điệu bộ chú trọng tả thực. Cô Năm Phỉ trở nên một thiên tài diễn xuất chính là nhờ sự đào luyện của ông.
Học giả Vương Hồng Sển, tác giả cuốn Hồi ký 50 năm mê hát - 50 năm cải lương, viết chi tiết hơn: “Ông Tư Cương là người đầu tiên biết áp dụng các điệu bộ tuồng tích của ngành “hát bóng nói”, ông cũng biết phổ biến qua cải lương những gì ông thâu thập được trong tiểu thuyết và tuồng hát Tây ông từng đọc hoặc đi xem diễn.
Chính ông vừa rút các tuồng cụp lạc gay cấn của hát bội cải biên qua cải lương, điển hình nhứt là tuồng Xử án Bàng Quý Phi... khéo phỏng theo tuồng Pháp mà diễn các tuồng xã hội trước tiên như Tứ đổ tường, Tơ vương đến thác...
Ông cũng là người sáng trí, biết và giỏi tài kinh doanh, nên thuở đó duy gánh ông biết đánh mạnh vào túi tiền khán giả bằng cách bày ra loại “thượng hạng” 1$20, hơn hạng nhứt hai cắc bạc và gồm ba hàng ghế gần sân khấu nhứt...”.Tìm hiểu về cuộc đời của nghệ sĩ Tư Cương, chúng tôi thấy ông đã đi được những bước quan trọng ban đầu để đưa sân khấu cải lương miền Nam phát triển, chỉ trong vòng 20 năm, từ 1925-1945.
Nghệ sĩ Ba Vân kể có lần đến chơi nhà cô Ba Ngoạn, “một người rất tân thời, con nhà giàu có, lịch sự, giao thiệp rộng”.
Ở nhà cô, ông thấy có treo bằng lái xe số 11 mang tên cô (cô được xem là người phụ nữ đầu tiên lái xe hơi thời Pháp thuộc) và hai thanh gươm đặt chéo nhau trên tường, là cặp gươm kỷ niệm của vua Thành Thái ban tặng cho một lần đến dự tiệc ở nhà cô. Đó là người phụ nữ sinh ra ông Tư Cương.
Xuất thân từ một gia đình như vậy, tất nhiên ông Tư Cương thừa hưởng tính cách phong lưu của mẹ, từng là đào hát, bầu gánh và chủ rạp hát, có bà ngoại cũng là bầu gánh hát bội. Ông được gọi là “công tử hột xoàn” vì trên nút áo ở cổ luôn có hột xoàn cỡ lớn.
Sang Pháp, Tư Cương học y khoa một năm, sau đó chuyển sang học sân khấu cho đến khi về nước năm 1918. Ở mấy thập niên đầu thế kỷ 20, giới sân khấu ở miền Nam hầu hết là người có năng khiếu ca diễn nhưng ít học hành, diễn xuất chưa có bài bản chuyên nghiệp thì sự có mặt của ông, một người học thức lại học nghề sân khấu bên Pháp là điều quý giá.
Là con nhà nòi nghệ sĩ, Tư Cương đi vào con đường sân khấu như một lẽ tự nhiên. Năm 1926, ông thành lập gánh cải lương Phước Cương, thời điểm mà gánh hát cải lương đầu tiên trên nền “ca ra bộ” thành lập chỉ tám năm (gánh Thầy Năm Tú).

Sau khi lập gánh, ông Tư Cương tìm cách đưa nền sân khấu còn phôi thai đi vào chuyên nghiệp. Theo nghệ sĩ tiền phong Bảy Nhiêu, ông Tư Cương muốn sân khấu diễn xuất phải có bài bản từ kịch bản, trang phục, cảnh trí phù hợp với nội dung tuồng tích và không gian diễn ra câu chuyện.
Ông Bảy Nhiêu kể chi tiết: “Đây là lần thứ nhứt nghề hát cải lương đã xoay chiều về tuồng Tàu, có “thượng mã”, “hạ mã” hươu thương đá giáp, xốc mảng sửa mão vô trào theo điệu cổ điển nửa Quảng Đông nửa hát bộ mà ông (Tư Cương) thường giải thích điệu nghệ cho đào kép hiểu biết cái nghề hát không phải dễ. Ông rước kép Quảng Đông về dạy đào kép, văn lên ngựa cách nào và võ lên ngựa cách nào thật tỉ mỉ, chớ ông không bằng lòng hát tuồng Tàu mà y phục chế biến sai hết...”.
Ông Tư Cương đã dám làm ba việc trên sân khấu Phước Cương từ 1925:
- Một: diễn tuồng Tàu phải đúng bài bản.
- Hai: thờ thánh tổ (có bàn thờ và cốt ông tổ để ngay trong sân khấu chính giữa, sau tấm phông mỗi rạp). Đến ngày 11, 12 và 13-8 Âm lịch, gánh nghỉ hát đêm 11 để toàn thể lễ bái thánh tổ. Tối 12 hát xong cúng ra mắt, đào kép và nhạc sĩ đờn ca từng người đứng trước bàn thờ tổ. Tối 13 cho tiền thưởng mỗi người tùy theo chính phụ và cho chơi cờ bạc suốt đêm.
- Ba: người trong đoàn được trả lương tháng, ăn ngủ có giờ giấc và mỗi ngày đúng 9 giờ phải có đủ mặt tập tuồng tại rạp hoặc dưới ghe (gánh Phước Cương có ghe chài lớn). Khi lên rạp đào kép phải âu phục cho đàng hoàng. Cấm cờ bạc (trừ ngày giỗ tổ và ba ngày Tết). Cấm cho vay.

Nghệ sĩ Bảy Nhiêu nhìn nhận: “Đi hát cho gánh Phước Cương thêm một bước hiểu biết chút ít về sân khấu ca hát: biết được cái khó... hết sức khó của nghề hát, tôi rất say mê tự tìm học hỏi...”.
Ông Hương Anh Kiệt, một ký giả thời Pháp thuộc, đã có dịp dạo chơi với ông Tư Cương một chuyến quanh Sài Gòn năm 1944. Có lẽ đó là chuyến về lại Sài Gòn cuối cùng của ông Tư Cương vì sau đó ông lại đưa đoàn lưu diễn và mất năm 1946 tại Phan Thiết. Năm 1972, ông Hương Anh Kiệt hồi tưởng lần gặp cuối cùng đó và kể trong một cuốn hồi ký mỏng.
Trong chuyến này, ông Tư Cương muốn xem lại bộ mặt sân khấu Sài Gòn lúc ấy ra sao. Bốn năm trước đó (1940), ông đã viết vở tuồng giả tưởng về Sài Gòn 1950 do đoàn Phước Cương trình diễn tại rạp Moderne đường Lê Thánh Tôn, nội dung là mộng tưởng về sân khấu 15 năm sau. Vở này có dàn nhạc và các danh ca sân khấu phụ họa, trong đó lần đầu tiên ông lăngxê mốt vọng cổ tân thời khi vọng cổ chưa từng xuất hiện trên sân khấu.
Khi đến khu Xóm Củi bên kia cầu Chà Và, họ xem đoàn Tiến Hóa của bầu Trúc Viên diễn tuồng Tàu. Ở đoàn này, tuồng tích do một soạn giả viết tuồng Tàu rất ăn khách là ông Sáu Hải. Bên cạnh đó, họ có các nghệ sĩ như kép Paul Tấn, đào Năm Nam thu hút khán giả đến xem rất đông.
Tuy nhiên, ông Tư Cương có góc nhìn khác: “Soạn giả xứ mình có nhiều người tài như Sáu Hải nhưng vì trình độ văn hóa còn kém cỏi, không đọc được sách báo hữu ích của ngoại quốc như L’illustration Théâtre thì làm sao khai thác, sáng tạo thêm được những cái hay, cái đẹp mới lạ theo trào lưu tiến hóa của sân khấu quốc tế và xưa nay chỉ quanh quẩn trong phạm vi truyện Tàu, các tuồng và tiểu thuyết được phiên dịch ra Việt ngữ. Hoặc xem để phóng tác bừa bãi thiếu phương pháp và kỹ thuật của một ngòi bút chuyên nghiệp viết tuồng”.
Có thể thấy ông Tư Cương thật sự nắm bắt được bước đi và những vấn đề đặt ra xung quanh nghệ thuật sân khấu hiện đại. Ông có nhiều suy nghĩ đầy trăn trở và có ý hướng nghiên cứu để tìm hướng đi thích hợp. Tuy nhiên, sự chia sẻ đó không dễ có trong giới nghệ sĩ đương thời, ngoài các nghệ sĩ có học thức như Năm Châu, Năm Nở, Tư Chơi...
Theo Hương Anh Kiệt, khi còn sống, ông Tư Cương đã làm một việc quan trọng là xin chính quyền thuộc địa ở Nam Kỳ cho thành lập Trường Quốc gia âm nhạc và kịch nghệ tại Sài Gòn để đào tạo đội ngũ nghệ sĩ Việt Nam như bên Pháp và đã được thống đốc Hoeffel chấp thuận trên nguyên tắc, chỉ đợi sự phê chuẩn ngân sách nữa là xong.
Các ông bầu Trúc Viên, các nghệ sĩ Năm Châu, Tư Chơi, Bảy Nhiêu đều đồng ý ủy quyền cho ông Tư Cương thay mặt trong việc xây dựng và quản lý trường khi hình thành trên thực tế. Nhưng hoài bão đó đã không tiến triển vì qua năm sau, ông Tư Cương từ giã cõi đời khi nước nhà đang trong cơn loạn lạc.

Mất cha khi mới lên tám, cô Kim Cương còn giữ lại chút ký ức sâu đậm về cha mình. Cô nhớ cha luôn bận âu phục lịch sự khi ra ngoài, đặc biệt thường khoác áo tussor trắng, đúng như Hương Anh Kiệt mô tả: “Ông Tư Cương bận bộ đồ rất lịch lãm với bộ tussor complet, thắt cà vạt đỏ, mang giày da trắng xám láng bóng, đầu chải brillantine, túi áo nhỏ nhét khăn pochette thoang thoảng mùi nước hoa Champagne trông rất sang trọng phong lưu”.
Kim Cương nhớ đã từng xem bức ảnh cha chụp chung với ba người nữa, trong đó có Georges Phước mà người ta gọi là Bạch công tử. Bức hình ghi chú phía sau: “Bốn công tử Sài Gòn”. Tên đoàn Phước Cương chính là tên ghép giữa Nguyễn Ngọc Cương và Bạch công tử Lê Công Phước khi hai người chung nhau lập gánh trong vòng một năm.
Sau hai đời vợ là nghệ sĩ Năm Nhỏ và nghệ sĩ Năm Phỉ, ông kết duyên với nghệ sĩ Bảy Nam khi đã lớn tuổi. Hơn 40 tuổi ông mới có cô con gái đầu tiên nên rất thương yêu. Kim Cương nhớ những lần bị nóng sốt hồi nhỏ, ông sốt ruột mướn xích lô, lên xe ngồi ôm con cho chạy cả đêm ngoài đường để con hạ sốt.
Lên sân khấu lúc chỉ dăm tuổi, bé Kim Cương biết là vai diễn con nít thường xuất hiện cuối tuồng, sau những màn đào kép quen nhau, yêu thương, cưới nhau rồi con cái mới xuất hiện. Ban ngày, cô ham chơi không ngủ trưa, đến tối làm mặt xong là lủi vào một góc khuất để ngủ. Cha cô biết tính con, đi tìm, cho ăn hay uống sữa cho tỉnh rồi bồng đến bàn thờ tổ, đốt nhang, xá rồi mới vô diễn.
Đất diễn của đoàn là miền Trung và miền Tây. Về miền Tây đi ghe, còn ra Trung đi xe lửa. Đêm có trăng, không diễn, các cô chú lên mui ghe chơi bài, uống trà ăn bánh ngọt ca hát. Kim Cương nằm gọn trong lòng cha nghe đàn hát. Giữa trăng thanh gió mát, chất lãng mạn thấm dần vào tâm hồn của cô từ lúc ấy.
Cô nhớ những lần trước khi mở màn, khách chưa đến, ông Tư Cương đi một vòng quan sát các hàng ghế xem có sạch sẽ không. Ông dẫn cô đi cùng, chỉ vào những chữ cái ở ghế đầu hàng, dạy con đọc từng chữ rồi tập ghép vần tên của mình. Kim Cương học chữ từ cách rất riêng của con nhà sân khấu.

Một câu chuyện do má Bảy Nam kể. Khi đoàn đến diễn ở Tourane (Đà Nẵng), vợ chồng viên chánh án có máu mặt trong tỉnh rất quý nghệ sĩ nên mời ông bà Tư Cương - Bảy Nam về nghỉ ở nhà trong suốt thời gian diễn, nhường hẳn phòng ngủ của mình cho khách quý.
Đến ngày chuẩn bị rời đi, bà Bảy Nam bị mất tờ giấy bạc bộ lư 100 đồng, hốt hoảng định báo với chủ nhà thì ông Tư Cương ngăn lại: “Không được nói, giữ tiền bạc được hay không là phần của mình, tình nghĩa của người ta đối với mình quý hơn, mình không được để mất!”.
Nửa tháng sau, ông bà chánh án thấy con trai tiêu xài vung vít nên truy hỏi và biết con đã làm bậy. Hai ông bà lập tức bao xe chạy đi tìm đoàn hát. Lúc đó đoàn đã qua tỉnh khác cách vài trăm cây số nhưng họ vẫn tìm được để nhận lỗi và xin hoàn lại tiền. Đây là câu chuyện mẹ kể mà nghệ sĩ Kim Cương khắc sâu trong lòng về tinh thần trượng nghĩa của cả hai phía và rất tự hào về cách cư xử của cha mình.
Chuyện ông Tư Cương mất trong khốn khổ, bị chủ rạp hát ở Phan Thiết hắt hủi lúc hấp hối là nỗi ám ảnh lớn đối với nghệ sĩ Kim Cương mãi sau này. Gia đình giàu có, học y khoa nhưng bỏ hết để theo nghề sân khấu, cả đời hi sinh cho sân khấu nhưng xin chết ở sân khấu cũng không được. Nghĩ lại cô cảm thấy kinh sợ cho sự éo le và bạc bẽo của nghiệp diễn qua cuộc đời cha mình.
Cho đến tận sau này, mở đầu cuốn hồi ký Sống cho người sống cho mình (xuất bản năm 2016), nghệ sĩ Kim Cương không bắt đầu từ lúc còn nhỏ mà lại từ câu chuyện bi thảm ở Phan Thiết khi cha sắp mất.
Có người hỏi vì sao? Câu hỏi khiến cô nhớ về một ý nghĩ luôn có trong đầu mình từ nhỏ cho đến giờ: “Sự ra đi của cha đã chia đời tôi làm hai giai đoạn, trước và sau khi ông mất. Sau tuổi lên tám, mọi hạnh phúc đến với tôi đều không toàn vẹn khi không còn bóng dáng người cha thương yêu. Tuy vậy, tôi đã có thời gian hạnh phúc dù rất ngắn ngủi khi còn cha, đủ để tạo những dấu ấn làm nên con người Kim Cương”.

Năm 1932, sau khi dự đấu xảo tại Paris (1931) trở về, gánh Phước Cương liền mở cuộc lưu diễn xa ở Trung và Bắc Việt. Nhờ tiếng tăm đã dự cuộc đấu xảo tại Pháp năm trước nên đoàn được khán giả nô nức ủng hộ suốt dọc đường từ Sài Gòn ra Hà Nội.
Trong 15 đêm liền tại phòng hòa nhạc Bờ Hồ không đêm nào còn chỗ trống! Đoàn diễn đi diễn lại ba tuồng: Phụng Nghi Đình, Xử án Bàng Quý Phi và Áo người quân tử. Báo chí Bắc Hà lúc bấy giờ đã phỏng vấn các nghệ sĩ trong đoàn như Bảy Nhiêu, Năm Phỉ, Tám Danh... Nhiều khán giả ái mộ mỗi đêm đứng chực ở hậu trường chờ vãn hát để xem mắt cho được các nghệ sĩ của đoàn!
Năm 1932 đoàn Phước Cương lại Trung, Bắc du lần nữa. Lần này đoàn mang theo nhiều tuồng xã hội và vẫn được khán giả miền ngoài hoan nghênh. Thời ấy, khán giả Trung, Bắc khoái nhất là bài xàng xê. Mỗi lần diễn viên trên sân khấu vô bài là được khán giả vỗ tay gần vỡ rạp, giống như hoan nghênh bản vọng cổ sau này.
Trong thời gian Phước Cương lưu diễn tại Hà Nội thì gánh Trần Đắt cũng ra đó. Gánh này gồm các nghệ sĩ gạo cội miền Nam lúc đó như các cô Phùng Há, Tư Sạng, Năm Kim Thoa và các nam nghệ sĩ Năm Châu, Tư Út, Từ Anh, Tư Chơi... Hai đoàn gặp nhau vào một đêm thứ Bảy nhằm tháng 6 dương lịch.
Gánh Trần Đắt tung ra vở chủ lực Tội của ai. Đoàn Phước Cương đối phó bằng vở Tơ vương đến thác!, đã diễn đi diễn lại nhiều lần tại Hà thành. Ba giờ chiều, bên Trần Đắt đã hết vé (đoàn diễn tại rạp Trung Quốc, Hàng Bạc), gánh Phước Cương diễn tại nhà hát lớn (Theatre Municipate).
Ông bầu Phước Cương tung chiến thuật lạ là cho đi rao bằng một chiếc xe tang do cặp ngựa Bắc thảo kéo: “Đêm nay, sân khấu Phước Cương có xe tang của Trà Hoa Nữ (cô Năm Phỉ) và trường đua ngựa!”. Ông còn tuyên bố: Đêm nay nếu Tơ vương đến thác mà không comlê (complet) thì ông sẽ đem gánh về Sài Gòn cho rã luôn!
Đến 5 giờ chiều, khán giả kéo đến nhà hát lớn, lớp trong lớp ngoài chen nhau mua vé. Chỉ trong hơn tiếng đồng hồ không còn một chỗ trống. Bầu Cương khoái chí hô to: Vậy là Phước Cương vẫn ở lại đất Bắc và sẽ chơi hết mình với Trần Đắt! Sau đó, ông lập tức đi xuống Hải Phòng chiếm nhà hát lớn để đem đoàn xuống và cũng để chắn trước đường đi của gánh Trần Đắt.
Bốn năm sau (1936), đoàn đổi bảng hiệu là Đại Phước Cương ra diễn ở Bắc Hà lần nữa. Lần này lực lượng còn mạnh hơn trước, gồm có Năm Châu, Từ Anh, Tám Danh, Ba Du… Các cô Năm Phỉ, Thanh Tùng, Sáu Ngọc Sương... Đoàn ra Hà Nội diễn vở chủ lực Túy Hoa Vương Nữ của Nguyễn Thành Châu (tức Năm Châu) phóng tác theo Marie Tudor của đại văn hào Pháp Victor Hugo được khán giả Trung, Bắc hoan nghênh nhiệt liệt.

Nội dung: PHẠM CÔNG LUẬN
Thiết kế: VŨ HOÀNG
Concept: BẢO SUZU
13/02/2018
Theo TTO

**Giang Tiên** · 28-03-2018 09:29 PM

hay quá

**pika** · 29-03-2018 12:01 PM

Bài viết quá hay. Admin nếu có tiếp thì đăng lên nha . Cám ơn rất nhiều

**MEM** · 29-03-2018 12:49 PM

AE nếu đọc báo thấy ở đâu có các bài viết về dịp này, cũng góp nhặt vào cho cả nhà tham khảo nhé!

**MEM** · 30-03-2018 02:28 PM

Mời ủng hộ chương trình Thái Hậu DƯƠNG VÂN NGA nhé.
Giá vé: 1tr. 700k.500k.300k.

Liên hệ với Lê Hoàng 0903181865
Huỳnh Nhựt 0989597914

Mời đọc thêm về cuộc trò chuyện của đạo diễn Hoa Hạ do Phunuonline thực hiện!
http://www.phunuonline.com.vn/van-ho...0-tuoi-124947/

**MEM** · 01-04-2018 11:02 AM

Đạo diễn Hoa Hạ: Khát vọng chưa thành

NSƯT đạo diễn Hoa Hạ nói cá tính của bà thẳng thắn, đôi khi thiếu uyển chuyển là nguyên nhân khiến công việc bị trắc trở,nhưng nếu không phải như thế thì không còn là Hoa Hạ

Phóng viên: Được biết bà đang thực hiện dự án dàn dựng vở cải lương kinh điển "Thái hậu Dương Vân Nga". Dự án này có nằm trong kế hoạch kỷ niệm 40 năm gắn bó với sân khấu của bà?
- NSƯT - đạo diễn Hoa Hạ: Có thể nói như thế, vì đúng ra năm ngoái là tròn 40 năm tôi gắn bó với sân khấu. Tôi đã ấp ủ và lên kế hoạch tổ chức một loạt vở diễn cho đợt kỷ niệm con số 40 này bằng những tác phẩm của nhiều loại hình: cải lương, kịch, nhạc kịch… Thế nhưng, vẫn chưa đủ duyên để thực hiện. Bởi diễn viên hiện nay khó tập hợp, muốn có lực lượng ổn định rất nan giải. Sân khấu Quốc Thảo mời tôi dàn dựng vở "Lôi vũ" nhưng đến nay vẫn chưa thể quy tụ đủ diễn viên. Còn với vở "Thái hậu Dương Vân Nga" này, nhân kỷ niệm sân khấu cải lương chạm mốc 100 năm, không biết nhà nước có chủ trương tổ chức kỷ niệm như thế nào nhưng với khả năng của mình, tôi thấy làm được điều gì có ích cho sân khấu cải lương thì tôi làm. Tôi không dám nói mình sẽ làm điều gì đó mới mẻ, to lớn cho sân khấu cải lương, chỉ mong được giữ lửa cho giới nghề, ý thức làm nghề một cách đàng hoàng nhất, chính đáng nhất.

Đạo diễn Hoa Hạ ngoài đời. (Ảnh do nghệ sĩ cung cấp)

Vì sao bà chọn dàn dựng tác phẩm "Thái hậu Dương Vân Nga" trong thời điểm này?
- Những tác phẩm như "Thái hậu Dương Vân Nga" vẫn có giá trị truyền lửa về tinh thần yêu nước, ý thức bảo vệ độc lập chủ quyền đất nước đến thế hệ trẻ nên tôi chọn dàn dựng bằng tấm lòng của mình đối với sân khấu cải lương và với ý thức của người công dân.

NSƯT Hoa Hạ trong phim "Miền đất phúc" Ảnh: LIÊM THANH

Tôi nhớ đến tác giả Hoa Phượng, khi còn sống ông đã từng nói vui: "Dòng họ "Hoa" của mình còn có mấy người đâu, thôi thì Hoa Phượng viết, Hoa Hạ dựng". Tôi cũng hứa sẽ dàn dựng tác phẩm của ông nhưng rồi ông lâm bệnh và qua đời. Tôi cũng bị cuốn theo nhiều dự án, công việc của mình. Đây chính là thời điểm tôi trả món nợ đối với người mà tôi kính trọng. Khi đưa lên sàn tập kịch bản "Thái hậu Dương Vân Nga" tôi nghĩ rất nhiều đến ông. Có thể nói, ông là những bậc thầy viết kịch bản, một vị tổ sống của nghệ thuật sáng tác cải lương mà các thế hệ làm nghề đều tôn kính.

Kịch bản "Thái hậu Dương Vân Nga" của Trúc Đường, tác giả Hoa Phượng và Chi Lăng chuyển thể, đạo diễn Chi Lăng dàn dựng, từng in dấu đậm nét qua tài năng ca diễn của những nghệ sĩ thuộc hàng cây đa, cây đề của sân khấu cải lương. Liệu tác phẩm của bà và nghệ sĩ trẻ tham gia có vượt qua được cái bóng quá lớn đó?
- Bản tính của tôi là khi dàn dựng bao giờ cũng nghĩ đến cái mới và sự phù hợp với diễn viên. Sau khi xem lại nhiều lần bản dựng cũ, tôi thấy các em hiện nay khó có thể đạt đến đỉnh thành công như NSND Bạch Tuyết, NSND Ngọc Giàu đã từng thể hiện nhưng đây là tấm lòng của các em cùng chung sức để giữ tinh thần sáng tạo.Bà sáng tác nhiều kịch bản sân khấu, đưa nhiều chất liệu mới, mang hơi thở thời đại vào câu chuyện kịch đậm chất văn học. Nhưng hình như bà chưa đủ duyên để tự mình dàn dựng. Sao bà không nghĩ đến việc trao kịch bản tâm huyết của mình cho các sân khấu để nhiều đạo diễn đồng nghiệp dàn dựng?
- Tôi cũng có nghĩ đến điều đó, cũng sẽ gửi đến NSƯT Thành Lộc và NSND Hồng Vân những kịch bản của tôi, nếu các bạn ấy nhận thấy phù hợp thì dàn dựng. Tôi đã viết 6 kịch bản mới, viết từ khi rạp Hưng Đạo khởi công xây dựng, nhưng đến khi rạp này hoàn thành khiến tôi bị hụt hẫng, không thể dàn dựng điều gì mới mẻ cho cải lương trong một không gian bị lỗi như thế. Do đó, 6 kịch bản tôi viết trong đó có nhân vật lịch sử như: Hồ Quý Ly, Tuyên phi Đặng Thị Huệ, Công chúa Huyền Trân… có vở xã hội đương đại mang chất nhạc kịch đến nay vẫn còn nằm trong ngăn kéo. Về nhạc kịch, tôi sẽ cố gắng thực hiện, không biết sẽ đi tới đâu nhưng tôi sẽ làm, để góp phần thổi thêm luồng gió mới vào sàn diễn hiện nay.

Bà luôn khao khát làm điều mới mẻ cho sân khấu, đã từng tạo cảm giác thú vị trong thể nghiệm làm mới cải lương qua 2 tác phẩm lớn: "Kim Vân Kiều", "Chiếc áo Thiên Nga" nhưng dường như khát vọng đó vẫn chưa thành. Điều gì đã cản trở bà?
- Tôi không ngại khó nhưng dễ bị tự ái, dễ bị tổn thương. Mỗi lần vấp phải rào cản, tôi tự dừng lại, lãng quên, tìm công việc khác để làm. Hiện nay, nhìn thực trạng của sàn diễn cải lương, tôi đau lòng lắm. Như đã nói, tôi không dám nghĩ sẽ làm thêm điều gì hay hơn, mới hơn cho nghệ thuật này, chỉ muốn góp phần giữ chuẩn mực vốn có cho cải lương.

Hình như bà đúc kết được nhiều điều sau những lần thử nghiệm cải lương gây tranh cãi của mình?
- Tôi đã mở ra cái nhìn thoáng cho người trong nghề. Muốn thử nghiệm thì phải làm. Hai công trình "Kim Vân Kiều" và "Chiếc áo Thiên Nga" là hai cuộc tập hợp tài năng không chỉ của sân khấu cải lương mà của giới ca sĩ, nhạc sĩ tân nhạc, nghệ sĩ xiếc, dàn nhạc giao hưởng, dàn nhạc cổ truyền thống, diễn viên múa… Sau này, chỉ vì tranh cãi giữa việc thuần chất cải lương và thử nghiệm mang tính kết hợp nhiều loại hình không đi đến thống nhất, tôi đã bỏ dở dang dự án thứ ba, dù đã lên sàn tập được vài cảnh cho diễn viên tham gia: "Hoàng đế Quang Trung" của tác giả Lê Duy Hạnh.Cải lương luôn mở rộng, thu nạp những tinh hoa, những thử nghiệm để làm mới mình. Nó chưa bao giờ định hình, vì nếu định hình thì nó đã là di sản cần bảo tồn. Tôi vẫn khao khát được thử nghiệm nhưng với thực trạng hiện nay của cải lương, chỉ mong giữ đúng chuẩn mực trước, giữ con người làm nghề nghiêm túc trước rồi mới nghĩ đến cải tiến.

Sân khấu cải lương tròn 100 năm. Ngay trên thánh địa của chính mình, bộ môn này đang đối mặt với sự mai một. Người làm nghề đã nhìn thấy điều đó nhưng bất lực. Theo bà, chìa khóa giải quyết vấn đề này là gì?
- Yếu tố con người. Tôi nghĩ ngay đến tác giả. Sau đó đến đội ngũ đạo diễn và diễn viên. Cần phải chăm chút lại, để họ làm nghề một cách nghiêm túc. Cơ sở vật chất cho nghệ thuật tại TP của chúng ta quá thiếu thốn. Không có rạp nên phải đi thuê chỗ diễn. Làm cải lương không ai dám tự tin là sẽ có lãi, thường cầm chắc lỗ nên chẳng ai dám đổ tiền của vào làm. Yếu tố con người ở đây còn phải nói đến trình độ quản lý, lãnh đạo chuyên ngành nữa.

Cần tổ chức tái dựng tác phẩm đỉnh cao
Theo đạo diễn, NSƯT Hoa Hạ, để góp phần giữ lại sự chuẩn mực vốn có của bộ môn cải lương, nhà nước - nên chủ trương tổ chức tái dựng hoặc tái diễn những tác phẩm đỉnh cao của sân khấu cải lương trên cả nước. Mỗi đơn vị nghệ thuật từ quốc doanh đến xã hội hóa được tạo điều kiện để thực hiện các vở diễn quảng bá nghệ thuật cải lương hướng đến tính chuyên nghiệp cao trong ca diễn của đội ngũ diễn viên trẻ, từ đó mới tạo đà cho sự đoàn kết, ý thức quay về sàn diễn làm nghề một cách tử tế của đội ngũ.
Thanh Hiệp thực hiện
Theo NLDO

**MEM** · 02-04-2018 12:17 PM

Một thế kỷ sân khấu cải lương: Tôn vinh Thầy Ba Đợi

Thầy Ba Đợi là tên vở cải lương sẽ lên sàn diễn nhân kỷ niệm một thế kỷ ra đời sân khấu cải lương.

Nhân vật thầy Ba Đợi sẽ do 4 nghệ sĩ thể hiện: NSƯT Xuân Vinh - giám đốc Nhà hát cải lương Việt Nam, NSƯT Thanh Tuấn, NSƯT Lê Tứ và Quang Khải. - Ảnh: GIA TIẾN, LINH ĐOAN, NVCC

Vở do Nhà hát cải lương Việt Nam và Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang phối hợp thực hiện, quy tụ đến 60 diễn viên cả hai miền.

Đồng đạo diễn vở Thầy Ba Đợi là NSƯT Triệu Trung Kiên - phó giám đốc Nhà hát cải lương Việt Nam, cũng là người khởi xướng thực hiện chương trình.

Vừa vào Sài Gòn trong hành trình "du Nam" hai tháng để chỉ đạo thực hiện vở diễn, anh có cuộc trò chuyện với Tuổi Trẻ.

- Tôi cùng tác giả kịch bản đã ấp ủ ý tưởng về vở diễn hơn một năm nay. Là người hoạt động trong lĩnh vực cải lương, tôi luôn mong muốn làm chương trình gì đó ý nghĩa nhân kỷ niệm một thế kỷ sân khấu cải lương ra đời.
Rất may tôi đã được sự ủng hộ của NSND Trần Ngọc Giàu (chỉ đạo nghệ thuật), soạn giả Hoàng Song Việt (trưởng ban tổ chức). Có nhiều vị tiền bối có công trong việc hình thành nên bộ môn nghệ thuật độc đáo này.
Tuy nhiên thầy Ba Đợi (tên thường gọi của nhạc sư Nguyễn Quang Đại) đóng vai trò quan trọng nhất. Có thể nói không có nhạc sư Nguyễn Quang Đại có thể đã không có sân khấu cải lương. Một người có công trạng như thế nhưng các thế hệ hậu sinh vẫn còn ít người biết về ông.

Tìm kiếm mọi tư liệu về nhạc sư Nguyễn Quang Đại
* Vở diễn lần này quy tụ diễn viên cả hai miền Nam - Bắc. Anh có cảm thấy áp lực?
- Khi chưa vào đây tôi khá lo lắng, nhiều lúc thấy hoảng. Tuy nhiên, hiện tại có vẻ ổn vì anh em nghệ sĩ trong này ủng hộ rất nhiệt tình.

Mọi người nói sân khấu cải lương trong này đang có rất nhiều khó khăn, nên anh em rất vui và sẵn sàng đón nhận, khuyến khích những dự án hay, tốt dành cho cải lương.
Về diễn viên, phía Bắc có NSND Vương Hà, NSND Hoàng Đạt, NSƯT Xuân Vinh... Phía Nam có NSƯT Thanh Tuấn, NSƯT Hùng Minh, NSƯT Quế Trân...
Hiện tại chúng tôi thuê một căn chung cư ở đường Võ Văn Kiệt (Q.1) để anh em phía Bắc vào có nơi nghỉ, đây cũng là nơi các nghệ sĩ tập luyện trước khi đưa êkip ra ráp với sân khấu. Như vậy anh em nghệ sĩ sẽ có khoảng 1 tháng rưỡi tập luyện vở diễn.

* Tư liệu về nhạc sĩ Ba Đợi còn rất ít, anh có gặp khó khăn trong quá trình xây dựng kịch bản?
- Tôi và tác giả kịch bản từng về đình Vạn Phước (Long An) - nơi đặt bài vị của nhạc sư Nguyễn Quang Đại - để tìm hiểu nhưng tiếc là không có nhiều tư liệu.
Tôi tìm đọc khá nhiều và nhờ anh em trong giới, trong đó có nhạc sĩ Tám Kỳ, thạc sĩ Huỳnh Khải, ai có tài liệu hay nhờ hỗ trợ, vì vậy trong kịch bản này gần như những tư liệu nào có được về ông chúng tôi đều tận dụng hết. Bên cạnh tư liệu, chúng tôi có sử dụng thủ pháp hư cấu nghệ thuật.

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ là tác giả kịch bản Thầy Ba Đợi sau một số kịch bản anh đã viết cho nhà hát chúng tôi như Chuyện tình Khau Vai, Mai Hắc Đế, Hừng đông...

Anh viết cảnh nào xong là chúng tôi chuyển ngay cho anh Hoàng Song Việt và anh Phạm Văn Đằng chuyển thể cải lương. Anh Việt là soạn giả phía Nam giàu kinh nghiệm, nên đã góp phần làm kịch bản thêm đậm đà màu sắc văn hóa vùng miền Nam Bộ.

Tiếp tục các dự án tập trung nghệ sĩ hai miền
* Sau một loạt vở diễn có sự tham gia của xã hội hóa như Chuyện tình Khau Vai, Mai Hắc Đế, Vua Phật, Hừng đông, Ni sư Hương Tràng..., các anh có tiếp tục "cả gan" thực hiện xã hội hóa 100% với vở Thầy Ba Đợi?

- Nói thật đến giờ này chúng tôi vẫn chưa vận động đủ kinh phí để thực hiện. Chúng tôi sẽ cố gắng hạn chế chi phí để không quá làm phiền các nhà tài trợ.

Khát vọng của chúng tôi trong tương lai còn muốn tiếp tục "bén rễ" ở thị trường nhiều cơ hội nhưng cũng muôn vàn thách thức ở phía Nam. Anh em chúng tôi dự định tiếp tục thực hiện chương trình tập trung nghệ sĩ Bắc - Nam như thế.

Tôi cho rằng con đường tháo gỡ khó khăn cho cải lương vẫn là xã hội hóa. Ngoài Bắc gần như không có thị trường nghệ thuật, trong khi miền Nam lại có.

Cần lắm những mạnh thường quân nâng đỡ bước đầu cho những dự án tâm huyết của chúng tôi. Khi chúng tôi vượt qua khó khăn và tạo niềm tin cho khán giả về một sân khấu cải lương đã được đổi mới, khi ấy chúng tôi sẽ đi bằng chính đôi chân mình.

Về lâu dài chúng tôi mong muốn hoạt động này sẽ dành cho việc thử nghiệm những yếu tố mới. Cái mới đó không hẳn phải là những gì to tát, mà trước tiên là loại bỏ những nhược điểm khiến một số khán giả hôm nay không mặn mà với nghệ thuật cải lương.

Điều quan trọng là phải xóa bỏ được những định kiến, sự cực đoan từng làm cải lương đã khó, nay còn khó hơn.

Hãy chấp nhận cho những thử nghiệm đua nhau nở rộ. Tồn tại được hay không sẽ giống như quá trình chọn lọc tự nhiên.

4 nghệ sĩ vào vai thầy Ba Đợi
Vở cải lương Thầy Ba Đợi (đạo diễn: NSƯT Triệu Trung Kiên - Lê Trung Thảo) là câu chuyện về nhạc sư Nguyễn Quang Đại (1855 - không rõ năm mất).
Khi vua Hàm Nghi bị Pháp đày sang châu Phi, ông Đợi hưởng ứng chiếu Cần Vương vào Nam Kỳ chống Pháp, mang theo di sản quý báu là nhã nhạc cung đình Huế.

Trong quá trình lưu lạc, ông từng bước "dân dã hóa" âm nhạc cung đình Huế, kết hợp với dân ca Nam Bộ, vừa sáng tác vừa cải biên và hệ thống hóa để tạo thành âm nhạc tài tử được lưu giữ trong đời sống người dân Nam Bộ cho đến tận bây giờ.
Vở sẽ diễn vào hai đêm 28 và 29-4 tại nhà hát Bến Thành, một đêm tại tỉnh Long An, nơi đặt bài vị nhạc sư Nguyễn Quang Đại, và có thể ở một số tỉnh thành phía Bắc. Các đêm diễn không bán vé.

Ngày 28-4, một cuộc tọa đàm khoa học với chủ đề Một thế kỷ sân khấu cải lương Việt Nam cũng sẽ được Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật trung ương tổ chức tại TP.HCM.

Linh Đoan
Theo TTO

**MEM** · 02-04-2018 12:50 PM

Đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh: Không lấy lịch sử 100 năm cải lương để mua vui

- Để ghi dấu 100 năm ra đời của nghệ thuật cải lương (1918 - 2018), đạo diễn trẻ Huỳnh Tuấn Anh đang khởi động một phim chiếu rạp, dự kiến công chiếu trong năm 2018. Đó là phim Gạo chợ nước sông phóng tác từ truyện ngắn Cuối mùa nhan sắc của Nguyễn Ngọc Tư, do Nguyễn Thị Minh Ngọc và Huỳnh Tuấn Anh cùng chắp bút kịch bản.

Theo sách Hồi ký 50 năm mê hát của Vương Hồng Sển thì vở cải lương đầu tiên của chúng ta là Gia Long tẩu quốc, do Hồ Văn Trung (Hồ Biểu Chánh) và Trương Duy Toản sáng tác. Vở này công diễn ngày ngày 16/11/1918 tại Nhà hát Tây Sài Gòn (tức Nhà hát thành phố ngày nay), tính đến nay đúng 100 năm.

Thể thao & Văn hóa (TTXVN) có cuộc trò chuyện với Huỳnh Tuấn Anhvề đề tài mà anh đã ấp ủ 4 năm qua.

Không làm phim tài liệu về cải lương
* Sau phim Lô tô khá thành công, anh vừa đóng máy phim Bình tĩnh mà yêu - chưa kịp công chiếu - nay lại khởi động thêm phim về cải lương. Vì sao cải lương lại đột ngột thu hút anh đến như vậy?
- Thật ra dự án kế này đã được tôi và ê-kíp chuẩn bị từ trước đó khá lâu, nhưng thời điểm chưa thích hợp nên phải hoãn lại. Tôi là người tin vào câu chuyện “thiên địa nhân”, vì 2018 là năm đánh dấu nghệ thuật cải lương 100 năm, lại được sự ủng hộ của nhà đầu tư nên đẩy nhanh việc thực hiện.
Dự án được The Ocean Company của diễn viên Phi Ngọc Ánh sản xuất. Ánh là một nghệ sĩ có lòng với cải lương, nên muốn dự án đầu tiên của công ty cũng làm về cải lương. Những người trẻ nặng lòng với nghệ thuật truyền thống như Ánh hiện nay quả thật cũng hiếm thấy. Tôi thật sự cảm ơn sự đồng cảm và đồng hành của Ánh.

Từ trái sang: Đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh cùng NSƯT Hữu Châu và diễn viên Phi Ngọc - 2 gương mặt dự kiến tham gia “Gạo chợ nước sông”

* Đề tài về cải lương trong điện ảnh không mới, nhưng Gạo chợ nước sông lại là một câu chuyện làm nhân dịp 100 năm cải lương, nghe rất có tính lịch sử, tài liệu. Anh sẽ làm thế nào?
- Khó có một tác phẩm nào làm hài lòng tất cả công chúng, nên tôi chỉ biết làm hết sức để có được càng nhiều người xem càng tốt. Cải lương là một chất liệu vừa đẹp vừa khó, hơn nữa, Gạo chợ nước sôngkhông phải là phim tài liệu về lịch sử cải lương. Chúng tôi chỉ mượn câu chuyện về thân phận nghề nghiệp của những đào kép và những “kịch giả tình thật” để nói về thân phận người nghệ sĩ khi đi giữa lằn ranh ảo và thực, giữa cơm áo gạo tiền và nghiệp dĩ, giữa lương tri và những yêu ghét thường tình.
* Hiện nay cải lương đang là một điều gì đó vừa quen vừa lạ với khán giả trẻ, anh có tham vọng biến Gạo chợ nước sông thành một cầu nối cho tình yêu với cải lương?
- Chúng tôi làm phim thương mại, nên sứ mệnh cao nhất là làm sao nhiều khán giả hôm nay chịu đến rạp mua vé. Tôi cũng biết rằng để lôi cuốn họ xem những điều đang dần xưa cũ như cải lương là một thử thách lớn. Do vậy, phim không dám nói nhiều về những điều to tát, chỉ mong nhiều khán giả trả đếp rạp và sau khi rời khỏi rạp thì hiểu hơn một chút về nghệ thuật dân tộc. Nói cách khác, phim phải làm sao cho câu chuyện thật gần gũi, để khán giả trẻ thấy được mình trong đó, nhưng sẽ không sa đà vào sự câu khách bằng gây cười rẻ rúng.

“Gạo chợ nước sông” là phim chiếu rạp thứ 4 của Huỳnh Tuấn Anh.

Hồi hộp chờ NSƯT Hữu Châu tham gia
* Chuyển thể từ những tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư chưa bao giờ dễ dàng cả. Anh gặp khó khăn gì khi chuyển thể và ý kiến của tác giả ra sao?
- Bởi khó như vậy nên tôi chỉ xin phép tác giả được dừng lại ở mức độ phóng tác. Truyện chị Tư nhìn có vẻ nhỏ nhắn nhưng sức khái quát lại rất lớn. Một truyện ngắn thường thiếu rất nhiều dữ kiện cho một phim dài 90 phút, nên tôi và nhà văn Nguyễn Thị Minh Ngọc đã phải tính toán kỹ lưỡng sao cho vừa giữ được hồn cốt tác phẩm gốc, vừa có sự bung phá, bay bổng của điện ảnh.

* Cải lương có một đời sống đặc thù, mà đỉnh cao là những gánh hát ở thập niên 1970 của thế kỷ, bây giờ hầu như không còn nhiều phim tư liệu. Anh sẽ dựa vào đâu để tái hiện lại không khí?
- Ngoài những tư liệu đối chiếu, tôi may mắn được gặp một số chứng nhân đã đi cùng những thăng trầm của cải lương. Tôi cất công đi tìm lại những cô chú trong các gánh hát từ thời điểm đó. Nhặt nhạnh từng mẩu chuyện rất bình thường của chú kéo màn, cô làm đồ hội (trang phục), cô nấu ăn…, nói chung những con người làm những việc không tên phía sau cánh gà. Hậu trường cải lương sẽ là một nét chính của phim này.
* Làm về cải lương sẽ không chỉ có những người trẻ vào vai, mà chắc chắn phải có những gương mặt gạo cội. Ai sẽ được đón chờ nhỉ?
- Tôi có xin phép mời anh Hữu Châu tham gia, vì gia đình anh có truyền thống và bề dày về cải lương. Tôi cũng đã đánh tiếng mời nhiều nghệ sĩ gạo cội khác. Tôi vẫn đang hồi hộp chờ anh Hữu Châu và mọi người hồi âm.
* Chúc anh thành công với dự án mới này.

Từ sân khấu sang phim

Huỳnh Tuấn Anh sinh tại Hà Tiên, học sư phạm, tốt nghiệp năm 2004. Trước khi được biết đến với vai trò đạo diễn phim, anh từng là biên kịch và đạo diễn sân khấu.
Ở lĩnh vực điện ảnh, Huỳnh Tuấn Anh từng là đạo diễn các phim Đời cho ta bao lần đôi mươi, Lô tô, Bình tĩnh mà yêu...

Như Hà

Nguồn: https://thethaovanhoa.vn/van-hoa-gia...3065229177.htm

**Nguyễn Ngọc Điệp** · 02-04-2018 07:38 PM

Ảnh bìa vở "Gạo Chợ Nước Sông" giống Nghệ sĩ Hùng Cường quá Anh Bầu!

Tên bài hát
Nghệ sĩ
Soạn giả
Thể loại

Chủ đề: 100 NĂM Sân Khấu Cải Lương (1918-2018)

The Following 8 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 8 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 2 Users Say Thank You to Giang Tiên For This Useful Post:

The Following 3 Users Say Thank You to pika For This Useful Post:

The Following 2 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 6 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 3 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 5 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 6 Users Say Thank You to MEM For This Useful Post:

The Following 4 Users Say Thank You to Nguyễn Ngọc Điệp For This Useful Post:


Tài khoản
Mật khẩu