Bữa có nghe NSND Viễn Châu có đưa báo NLD quyển hồi ký, mừng thầm trong bụng vì với tuổi đời gần 100 và gắn bó với cải lương từ giai đoạn tiền phong, chắc hẳn sẽ có nhiều câu chuyện hay về cải lương cũng như những câu chuyện phía sau bức màn nhung. Chờ mãi, giờ NLDO mới bắt đầu cho trích đăng loạt bài này.
Trang nhà đăng lại cho cả nhà cùng chia sẻ nhé!
Gã si tình nặng nghiệp cầm ca
Viết kịch bản lăng xê Thanh Nga; sáng tác “Tình anh bán chiếu” dành cho Út Trà Ôn; phát hiện, đào luyện “Tư Ếch” Văn Hường, “Chàng là ai” Lệ Thủy, “Mai Đình” Kim Ngọc… Những nội dung trong loạt bài này của soạn giả - NSND Viễn Châu cũng là một phần cuốn hồi ký mà ông sẽ ra mắt nay mai.
Chuyến xe định mệnh
Không biết vì sao NSND Năm Châu thường gọi tôi là “tía nó”. Mãi đến giờ, tôi vẫn còn hối hận vì chưa lần nào có cơ hội “tra cứu” cách gọi thân thương và ngộ nghĩnh này của anh
Nghệ sĩ Kim Cúc và NSND Năm Châu trong vở Vợ và tình. Ảnh do nghệ sĩ Hồng Dung cung cấp
Một thân, một mình, tôi lên Sài Gòn năm 1943, khi vừa 19 tuổi, bỏ lại sau lưng quá khứ say mê đờn ca tài tử. “Bảo bối” hiểu biết về nghề hát của tôi chỉ là những dịp được xem các gánh ùa về làng sau mùa gặt. Nhờ ba tôi là hương cả xã Đôn Châu (nay thuộc huyện Trà Cú - Trà Vinh) nên anh em nhạc công, nghệ sĩ, cả mấy ông bầu đều được mời đến nhà đờn ca, ăn uống no say. Tôi có dịp lân la làm quen, học lóm các ngón đờn. Vậy đó, mê riết rồi tôi quyết định ra đi...
Bước vào đam mê
Đến Sài Gòn, tôi tá túc nhà anh bạn trên đường L’Eglise (nay là Trần Bình Trọng, quận 5 - TPHCM) rồi hỏi thăm, tìm đến nhà nhạc sĩ Jean Tịnh, Trưởng Ban Cổ nhạc Đài Phát thanh Sài Gòn, phụ trách chương trình cổ nhạc mà ở Trà Vinh ngày nào tôi cũng lắng nghe. Gặp tôi, anh hỏi: “Chú em biết đờn cây nào?”. “Dạ, cây nào em cũng học được một chút nhưng có lẽ rành đờn tranh”. “Vậy đờn thử coi”.
Tôi đờn bản Nam Xuân. Lúc đó, tôi không tính chuyện người ta có nhận mình hay không, chỉ nghĩ đến một ngày không xa, ba mẹ tôi nghe được tiếng đờn của Bảy Bá trên sóng radio nên bài bản réo rắt, khoan thai. Nhạc sĩ Jean Tịnh chấp thuận ngay. Tôi được thu nhận vào ban nhạc toàn những danh cầm đương thời: Jean Tịnh (violon), Chín Hòa (kìm), Bảy Hàm (cò), Hai Biểu (tranh), Hai Thanh (kìm) và tôi (tranh). Danh ca thời đó ở đài là những giọng hát mà tôi mê mỗi khi nghe radio, nay được ngồi đờn để họ ca thì còn gì sung sướng cho bằng: Năm Cần Thơ, Ba Vĩnh Long, Ngọc Nữ, Tư Bé (Kim Danh)…
Một hôm gặp nhau, anh Mười Còn, một nhạc sĩ mà tôi may mắn quen biết, nhấn mạnh: “Gánh anh Năm Châu chuẩn bị lưu diễn cuốn chiếu từ đây ra Hà Nội hát dài hạn, chú đi không?”. Tôi nghe mà như mở cờ trong bụng vì đờn ở đài hoài cũng chán, không mở mang nghề nghiệp gì được. Tôi dọ hỏi: “Sao anh Mười lại kêu tôi?”. “Sáu Quý đờn tranh của gánh anh Năm vì bệnh không thể đi theo”.
Hai ngày sau, chuyến xe lửa chở Đoàn Việt kịch Năm Châu đi từ tỉnh này qua tỉnh nọ, hát ở điểm nào cũng đông. Đó là lần đầu trong đời tôi được đi xe lửa ra tới tận Hà Nội, thấy cuộc đời của một thanh niên 19 tuổi sao đáng yêu đến vậy. Trước mặt là một chân trời mới mà tôi sẽ học hỏi, khám phá nhiều điều mới lạ cho ngón đờn của mình...
Ở gánh Năm Châu, kỹ thuật, lề lối đâu ra đó. Anh Năm là người dễ gần gũi, có ánh mắt sáng rực và nụ cười chân thành. Nghe tôi đờn, anh thường biểu hiện sự đồng cảm bằng cách gật đầu rồi rít một hơi thuốc. Tôi nghe danh anh Năm khá lâu. Không ở đâu xa, ngay trong ban nhạc cổ Đài Phát thanh Sài Gòn, hễ nhắc tới tên anh (tác giả Nguyễn Thành Châu), ai cũng nể. Tiếng lành về một người tài giỏi trong giới được truyền xa và tôi luôn khao khát có dịp gặp anh. Thì nay, tôi đã ngồi trong ban nhạc cổ của gánh hát anh Năm, diễn suốt 2 tháng rưỡi từ Sài Gòn ra Hà Nội.
“Cặp đôi hoàn hảo”
Năm 1923, anh Năm Châu đã là kép chánh sáng giá nhất của ban cải lương thầy Năm Tú ở Mỹ Tho. Anh là người tài giỏi, có ý chí và luôn nhìn xa trông rộng, nắm bắt tình thế để ứng biến cho nghề, cho sân khấu một cách thần thông. Thế nhưng, anh lại không đoán được số phận long đong của con tim mình, mà có lẽ đây cũng là cái bệnh chung (khó trị) của giới nghệ sĩ.
Năm 1925, khi kép Hai Giỏi, con của bầu Hai Cu - gánh Nam Đồng Ban, mất do bạo bệnh, anh Năm được mời về thế vai. Đào chánh hát cặp với anh là chị Bảy Phùng Há, lúc đó cũng được mời về hát thế cho cô Năm Phỉ (chị NSND Bảy Nam, dì NSND Kim Cương), buồn vì chồng là nghệ sĩ Hai Giỏi mất đã bỏ đi biền biệt. Hai người tài Năm Châu - Phùng Há nhanh chóng trở thành “cặp đôi hoàn hảo” vì xứng đào, xứng kép. Nam Đồng Ban phất lên đến đỉnh huy hoàng.
Theo tâm sự của Năm Châu sau này, mối tình chớm nở giữa anh và chị Bảy Phùng Há đã bị chia cắt khi xuất hiện nhạc sĩ Tư Chơi. Năm 1927, chị Bảy thành hôn với nhạc sĩ này. Anh Năm buồn tình bỏ Nam Đồng Ban để qua đoàn Trần Đắc. Tôi còn nhớ anh kể với giọng trầm buồn, đôi lúc nghèn nghẹn: “Tía nó biết không, tôi hay tin cô Bảy chia tay với Tư Chơi khi Bửu Chánh (con gái NSND Phùng Há) mới 3 tuổi. Cô về gánh Huỳnh Kỳ của Bạch Công Tử (Phước George), muốn làm bầu để trả đũa Tư Chơi phụ mình mà theo cô đào Kim Thoa. Biết chuyện, tôi muốn rời đoàn Trần Đắc để về gánh Huỳnh Kỳ thì ông bầu Trần Đắc Nghĩa đã kẹp công tra (hợp đồng) nên không xoay xở kịp. Một lần nữa, tôi trễ tàu nhìn cô Bảy sánh duyên với Bạch Công Tử”.
Tôi biết ở gánh Trần Đắc, anh Năm đã hát cặp với cô đào chánh Sáu Trâm. Anh Năm đã bỏ ra biết bao công phu để đào tạo cô đào trẻ này trở thành một ngôi sao sáng rực, sau đó họ thành hôn. Rồi ngang trái lại phủ trái ngang. Gánh Trần Đắc chiêu mộ thêm nhiều cô đào trẻ: Tư Sạng xuất hiện, nổi danh với anh Năm qua vở Lỡ tay trót đã nhúng chàm; Sáu Ngọc Sương nổi lên cùng anh qua Một tối tân hôn; cô Thanh Loan bừng sáng với anh qua Hồn bướm mơ tiên; rồi cô Năm Phỉ khi đã nguôi ngoai, quay về hát với anh cũng được khen ngợi qua Huyền Châu Nữ, Túy Hoa vương nữ... Lúc này, cô Sáu Trâm ghen tức, cho rằng anh Năm o bế mấy cô đào, nhất là có “tình ý” với Tư Sạng. Đang trong đêm hát, cô Sáu Trâm rời đoàn trong sự ngơ ngác của các nghệ sĩ.
“Tía nó biết không, chuyện gì tới đã tới. Tôi gá nghĩa với Tư Sạng, sinh con đẻ cái thì bên kia, cô Bảy đã chia tay Bạch Công Tử, gánh Huỳnh Kỳ rã trong mùng 2 Tết” - giọng anh Năm nặng trĩu nỗi lòng. Anh Năm ở với cô Tư Sạng có 5 người con. Năm 1948, anh chung sống với người vợ thứ ba là chị Kim Cúc, con gái của kịch sĩ tiền phong Bảy Nhiêu (Huỳnh Năng Nhiêu) và có thêm 6 người con…
Điều bà nhà tôi quan tâm không phải số tiền tôi kiếm được sau mỗi lần viết bài ca, giao kịch bản, mà là hiệu quả của sự phổ biến đó có mang lại cho sân khấu nhiều tài danh mới hay không
Nửa đêm, con trai của chúng tôi đang định cư ở Đức gọi điện thoại về khoe: “Bên Mỹ, 2 suất hát của ba thành công lắm, con đang lên mạng xem người ta tường thuật chương trình nè”. Vợ tôi cũng lồm cồm ngồi dậy, chụp máy đòi con phải kể tỉ mỉ hơn.
Bỏ ngoài tai lời ra tiếng vào
Bao nhiêu lần lời ra tiếng vào khi người ta bảo rằng tôi viết bài ca cổ yêu đương sầu bi, chắc chắn là kẻ đào hoa nhưng vợ tôi đều bỏ ngoài tai. Không ai tin tôi hơn bà ấy vì hiểu tính nết của chồng. Khi biết chuyện Diệu Hiền yêu thầm tôi, bà chỉ cười, thậm chí còn khuyên: “Đừng tạo cơ hội để cô ấy hiểu lầm”. Vợ tôi là điển hình cho những phụ nữ đã chấp nhận làm vợ nghệ sĩ thì phải biết không ghen.
NS Hồng Nga làm MC chương trình Những cánh chim không mỏi
- vinh danh soạn giả Viễn Châu do HTV tổ chức năm 2003 (ảnh Thanh Hiệp)
Vợ tôi lo chu toàn cho chồng và các con. Hai cô con gái vắn số ra đi trong niềm đau xót của chúng tôi. Bù lại, 7 người con trai đều hiếu thảo, đứa nào cũng biết đờn hát nhưng chỉ có Trương Minh Châu nối nghiệp tôi, lập ban nhạc và thường xuyên gắn bó với các chương trình sân khấu của HTV. Các cháu tôi kính trọng gia sản nghệ thuật cải lương mà ông nội, ông cố đã để lại...
Mỗi lần tôi đi chấm thi, về đến nhà là bà xã hỏi ngay có thí sinh nào ca hay không. Tôi kể chuyện một cô bé dự thi bài Lá trầu xanh, nhìn xuống ban giám khảo thấy tôi, thay vì ca: “Trời ơi, hai thúng trầu xanh còn nặng quàng trên đôi vai bé nhỏ” thì cô lại run nên ca: “Trời ơi, hai lá trầu xanh…”. Bà ấy cười dung dị nhưng tin cô bé đó triển vọng vì nghe theo nhận xét của tôi “có làn hơi không thua gì Phượng Liên”.
NSND Viễn Châu và vợ trong lễ kỷ niệm 50 năm ngày cưới. Ảnh: Thanh Hiệp
Điều bà nhà tôi quan tâm không phải số tiền tôi kiếm được sau mỗi lần viết bài ca, giao kịch bản, mà là hiệu quả của sự phổ biến đó có mang lại cho sân khấu nhiều tài danh mới hay không. Khi Lệ Thủy, Minh Vương làm Sân khấu vàng, bà rất vui khi biết Vũ Luân, Tú Sương, Lê Văn Gàn, Võ Thành Phê, Như Huỳnh, Võ Minh Lâm, Cao Thúy Vy… có dịp xuất hiện trong một số vở.
Niềm vui của vợ tôi mỗi khi xem các cuộc thi ca cổ trên đài truyền hình là được cùng chồng nhận xét, đánh giá. Bà ấy vẫn còn chủ quan lắm: “Ông ơi, cô này mà vô tay ông, viết một bản cho riêng cổ thì sẽ mau nổi tiếng”. Bà quên mất tôi đã ngót 90 tuổi rồi, đã qua cái thời làm mưa, làm gió. Song, tôi yêu vợ mình vì bà ấy cũng xem cải lương là phần đời không thể thiếu.
GSTS Trần Văn Khê đờn kìm cùng với ban nhạc cổ đệm cho NSND soạn giả Viễn Châu
ca bài vọng cổ "Anh không chết đâu em", do ông sáng tác tặng vợ (ảnh Thanh Hiệp)
Điểm tựa vững chắc
Vợ tôi - Nguyễn Thị Đạo - quê ở Cần Thơ. Năm đó, Đạo lên Sài Gòn ở với người cô ruột gần khu chợ Đũi (đường Võ Văn Tần - TPHCM ngày nay). Tôi làm quen Đạo trong lần cô và người cô ruột đến rạp hát Arito trên đường Lê Lai xem tuồng Lan và Điệp (Đoàn Việt kịch Năm Châu) năm 1950. Vãn hát, cô cháu đi xích lô về nhà. Tôi đã để ý một thiếu nữ duyên dáng, mắt đỏ hoe vì mới khóc thương cho câu chuyện tình bi thảm của Lan.
Tuần sau, tôi lại gặp gương mặt ấy khi cô đi xem vở Nát cánh hoa rừng cũng tại rạp Arito. Vãn hát, tôi liền đến làm quen và mời cô đi uống nước, tự giới thiệu mình là tác giả Nát cánh hoa rừng. Cô tròn xoe đôi mắt: “Viễn Châu là anh?”. Thế là quen nhau, cô cho tôi số nhà người cô ruột. Vài lần thăm viếng rồi tôi ngỏ lời cầu hôn, cô bằng lòng. Mấy tháng sau, năm 1951, chúng tôi tổ chức đám cưới. Lúc đó tôi nghèo, đám cưới chỉ đãi 2 bàn cơm trưa nhưng thân mật, ấm tình nghĩa.
NSND soạn giả Viễn Châu và vợ cùng giao lưu với khán giả
khi nói về vai diễn Mai Đình của cố NS Kim Ngọc
trong chương trình "Viễn Châu 60 năm tay viết, tay đờn"
Trong đời này, nếu không có bà xã, tôi khó mà đủ sức để sáng tác hơn 2.000 bài vọng cổ và 70 kịch bản cải lương. Vợ tôi là người đọc bản thảo vừa khô mực, rồi sắp xếp, ghi chú cẩn thận như một thư ký cần mẫn, giúp tôi hoàn thành đúng hẹn đơn đặt hàng cho các hãng dĩa, đoàn hát. Có giai đoạn tôi còn tham gia viết báo, viết truyện nhiều kỳ, rồi cung cấp bài vọng cổ mới cho các tạp chí. Bà nắm hết tất cả “mối mai” để giao nhận và ký nhuận bút.
Kỷ niệm ngày cưới cũng là ngày sinh nhật của vợ,
đối với NSND soạn giả Viễn Châu đó là ngày ông sung sướng nhất (ảnh Thanh Hiệp)
52 năm ân tình, bà xã là điểm tựa vững chắc để tôi vừa tay đờn, tay viết. Cách đây 12 năm, trong lần tổ chức kỷ niệm 40 năm ngày cưới của chúng tôi, Hồng Nga dẫn chương trình quậy quá cỡ, bắt tôi lên sân khấu nói lời tỏ tình lại. Ngọc Giàu thì phá phách: “Phải hôn môi cho tụi này chứng kiến. Thím Bảy chịu quá nhiều thiệt thòi. Ông ăn no suốt ngày cứ viết những lời tán tỉnh, ong bướm, làm cho biết bao con tim thổn thức, chỉ có thím Bảy chưa bao giờ nghe một lời ngọt ngào nào hết”. Tôi cố nín cười, phân trần: “Hai cô đâu có biết, tất cả hình ảnh phụ nữ trong những bài ca cổ của tôi là nhân ảnh của bà ấy đó”.
Với tôi, kiếp người dù giàu sang hay khó nhọc, khi đã có được hạnh phúc gia đình và tình yêu chung thủy thì đó chính là kho báu. Từ hạnh phúc của mái ấm, của sự nghiệp, tôi xin khép lại loạt bài này bằng 4 câu thơ: Xuân đã tàn thôi mộng cũng tàn/ Nói năng gì nữa với nhân gian/ Cuộc đời còn lại bao nhiêu nhỉ?/ Vài bản tình ca mấy nhịp đàn.
Ân nhân suốt đời: Sự học
Tôi thường khuyên các tác giả trẻ chịu khó đọc sách, nếu lười thì mỗi ngày đọc ít nhất 5 trang rồi sau đó tăng dần. Một dạo, có nhà tổ chức tìm đến đặt hàng tôi sáng tác kịch bản dựa theo tác phẩm văn học mới đang “hot”. Tôi hỏi: “Bạn đã đọc tiểu thuyết đó chưa?”. Người đặt hàng lắc đầu. Tôi từ chối bằng một nụ cười lạnh. Chính bạn còn không đọc thì nói gì tới chuyện sẽ hiểu và thẩm định đúng sự chuyển thể của tôi!
Nếu chỉ có tiền làm gì cũng được thì sẽ không thể có những vở tuồng hay, được đánh giá là đã góp công tạo dựng nền tảng cho sân khấu cải lương thời hưng thịnh giai đoạn 1960-1970.
Nhiều ông bà bầu danh tiếng, tuy trình độ học vấn không cao nhưng biết trân trọng tim óc tác giả, hun đúc chúng tôi viết cho đời những vở tuồng được công chúng yêu mến: Khi người điên biết yêu, Vó ngựa truy phong, Hương rượu men tình, Sân khấu về khuya, Tấm lòng của biển, Con gái chị Hằng, Tình mẫu tử, Nửa đời hương phấn, Một ngày làm vua, Thoại Khanh - Châu Tuấn, Tiếng trống sang canh, Sông dài… Tất cả vẫn còn sống mãi với thời gian. Cho nên, ân nhân mà tôi tôn kính suốt cuộc đời chính là sự học.
MEM
Trả lời với trích dẫn
10Cuong
Giang Tiên
.. Mong cho bác Viễn Châu mãi khỏe