NSƯT Thanh Tuấn - Cuộc đời và sự nghiệp
Kỳ 1: Biến ước mơ thành hiện thực
NS Thanh Tuấn là một trong những NSCL thế hệ thứ ba, anh sáng tạo cho mình một phong cách ca diễn rất độc đáo, mà không ảnh hưởng những NS đi trước. NSƯT Thanh Tuấn được công chúng biết đến và mến mộ là một danh ca hơn là một NS biểu diễn. Nhiều người còn cho rằng nghệ thuật ca vọng cổ của anh đã tạo nên “Trường phái Thanh Tuấn”. Đó cũng là ước mơ thứ nhất khi anh mới bước vào nghề , ước mơ thứ hai là anh tự sáng tác vọng cổ để làm album lưu niệm cho mình và cả 2 ước mơ ấy giờ đây đã thành hiện thực, nhưng con đường thực hiện ước mơ không đơn giản chút nào…
BẮT ĐẦU TỪ MỘT ƯỚC MƠ
NS Thanh Tuấn tên thật là Nguyễn Thanh Liêm, sinh tại thôn Thuỷ Triều- Đức Phổ - Quảng Ngãi (1948), là một vùng quê có truyền thống Cách mạng. Đến năm 1962 thì vùng quê ấy được giải phóng, thế là Thanh Liêm được cắp sách đến học ở mái trường Cách mạng. Thanh Liêm sinh ra đã có sẵn dòng máu nghệ thuật, nên lúc học ở trường phổ thông anh nhiệt tình, linh hoạt với phong trào văn thể mỹ (làm báo tường, đá bóng, văn nghệ). Năm 1963- 1964, anh được Đoàn Thanh niên địa phương chỉ định làm Trưởng Ban văn nghệ thiếu nhi của thôn. Ban ngày đến trường học chữ, ban đêm anh đi học vũ múa, ca nhạc do những cán bộ của đoàn văn công huyện huấn luyện. Sau đó, anh về thôn tập dợt cho Ban văn nghệ ở thôn.
Thanh Liêm và một vài thành viên trong Ban văn nghệ lúc đó thường được Đài phát thanh Quảng Ngãi mời thu thanh nhiều chương trình ca nhạc “Tiếng hát học sinh”; và từ đây Thanh Liêm đã nung nấu ước mơ làm nghệ sĩ... Tuy nhiên, sở trường của anh lúc bấy giờ là ca nhạc, với những ca khúc hợp với tuổi học trò hoặc những ca khúc tiền chiến của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là chính. Còn về Tài tử - Cải lương thì anh chưa biết gì, chỉ thỉnh thoảng nghe đài, dĩa hát rồi ca bập bẹ vài câu Vọng cổ thôi. Giữa năm 1964 chiến tranh khá ác liệt, Mỹ đổ bộ vào miền Trung - Nam bộ, sau khi đảo chánh Ngô Đình Diệm (11/1963) để dựng lên chánh quyền mới của Sài Gòn. Giặc càn quét rất khốc liệt vào vùng giải phóng-quê của Thanh Liêm. Ban đầu, Ban văn nghệ của Thanh Liêm cũng muốn chứng tỏ chí khí cách mạng của mình, cùng với tổ chứcĐoàn-Đội theo bộ đội xuống chiến hào chống giặc... Tinh thần thì thừa nhưng vũ khívà lực lượng thì thiếu, không tương quan với giặc, nên sau ba ngày đêm dưới chiến hào chịu không nổi, tổ chức phải giải tán Ban văn nghệ trước, đưa khỏi chiến hào rồi mạnh ai nấy tìm đường chạy giặc... Sau đó, cũng năm này, Thanh Liêm chạy vào Sài Gòn để tìm kế mưu sinh.
Buổi đầu Thanh Liêm đến Sài Gòn hầu như không có người thân để nương tựa, trong tay không chút vốn liếng, nghề nghiệp gì cả; vì anh cùng theo một người ở quê, nhưng vào đến Sài Gòn thì mạnh ai nấy tìm phương cách để sống. Thanh Liêm tìm đến những nơi ca nhạc như phòng trà, quán ban để xin cộng tác nhưng đều bị từ chối, rồi anh tìm đến rạp hát để xin phụ việc tạp vụ có chỗ tạm trú qua ngày. Trong thời gian này, anh muốn tìm nghề thích hợp với khả năng của mình, và không có gì ngoài giọng ca sẵn có anh bắt đầu tầm sư “học đạo”.
Nhờ quen với những người ở rạp hát, họ chỉ anh qua quận 8, tìm đến lò nhạc sĩ út trong và nhạc sĩ BảyTrạch (cùng thầy với NSUT Minh Vương) để học ca Tài tử và Cải lương. Vốn có năng khiếu văn nghệ, Thanh Liêm học rất nhanh vì anh đã biết cơ bản về nhịp điệu bên tân nhạc, nên học hơi điệu bài bản Tài tử - Cải lương rồi phân nhịp. Thanh Liêm tiếp thu rất nhanh, đến nổi hai thầy đờn dạy anh rất đỗi ngạc nhiên, nhất là bộ nhịp của anh chắc nịch như đinh đóng cột. Chỉ trong vòng thời gian chưa đầy nửa năm mà Thanh Liêm ca rành 3 Nam, 6 Bắc, 7 Bài, toán, Vọng cổ và nhiều bài bản vắn Cải lương (1965).
ĐƯỜNG VÀO CHUYÊN NGHIỆP
Khi Thanh Liêm tương đối vững vàng về ca ngâm, anh hỏi ý kiến hai thầy đờn là anh có thể theo gánh hát được chưa? Hai thầy đểu có một “đáp án” là về ca ngâm Tài tử thì anh đã khá, nhưng ca Cải lương cần phải rèn thêm kỹ thuật biểu cảm theo sân khấu, tức là theo vai diễn từng nhân vật.
Vâng lời thầy, Thanh Liêm nhiều đêm nép mình ở các rạp hát để xem những nghệ sĩ đàn anh ca diễn mà học gián tiếp cái hay của mỗi người một nét, nhận biết tính cách nhân vật, thế nào là hỉ, nộ, ái, ố... Về nhà, Thanh Liêm vào phòng riêng, đóng cửa lại rồi tựtập ca diễn, hết vai này đến vai khác, rồi ngồi suy nghĩ, so sánh cách ca diễn của từng nghệ sĩ mà anh học lén. Anh nghĩ: tuy học lén nhưng đừng để cho ai biết là mình đã học, biến cái học được thành cái mới và khác, không giống nét của người mình đã học. Từ ý tưởng đó, Thanh Liêm định giọng cho mình phải có một cách ca riêng không giống bất cứ một làn hơi chất giọng nào, dù chỉ là na ná... Ban đầu, anh cố né hơi giọng hay cách vô Vọng cổ, xuống “hò” ra “xề”, nếu không giống ông út Trà Ôn, Thành Được hay Hữu Phước thì lại có bóng dáng của Minh Cảnh hoặc của một nghệ sĩ đàn anh khác và ngược lại. Một thời gian khổ luyện, Thanh Liêm đã thành công một phong cách nghệ thuật ca ngâm mới, anh tách khỏi mọi ảnh hưởng ca ngâm khác (sẽ nói kỹ ở phần sau).
Khi Thanh Liêm cảm thấy mình tương đối vững vàng, anh xin phép hai sư phụ “hạ san hành đạo”. Đầu tiên, Thanh Liêm xin đầu quân vào gánh Cải lương Bạch Liên Hoa của bầu hề Ty (cuối năm 1965); ban đầu, anh chỉ được ca sa lon trước khi mở màn (thử nghề). Lúc này NS Thanh Liêm (trùng tên) đang hát chánh nên Nguyễn Thanh Liêm phải “né”, anh đổi nghệ danh là Hoài Trúc Linh và chỉ một tháng sau bầu cho anh hát vai chánh Nguyễn Hoàng Minh trong vở “Tướng cướp Bạch Hải Đường” (TG: Nguyễn Huỳnh). Vì “một rừng không thể hai cọp” nên Hoài Trúc Linh qua hát cho Thủ Đô Hương Hoa Lan, lúc thì hát kép nhì, lúc thì kép chánh; sau đó anh qua gánh Dạ Kim Đô của bầu Hoàng Yến hát kép chánh.
DẤU ẤN TỪ NGHỆ DANH THANH TUẤN
Một hôm, soạn giả Thu An (bầu của Hương Mùa Thu) nói với NS Hoài Châu (thân phụ NSUTThanh Ngân) là ông đang tìm một kép ca mà chưa có. NS Hoài Châu nói: “Để tôi giới thiệu cho anh một kép ca có làn hơi chất giọng rất lạ, cất giọng lên Vọng cổ xuống “Hò” mà khán giả không vỗ tay thì tôi không lẩy tiền anh!”. Hôm sau, Hoài Châu dẫn Hoài Trúc Linh đến gặp soạn giả Thu An. Nghe anh ca, ông Thu An lấy làm hài lòng mời Hoài Trúc Linh ký contract (hợp đồng) hát kép chánh. Bầu Thu An đổi nghệ danh Hoài Trúc Linh thành “Thanh Tuấn” từ đó (1966).
Về gánh Hương Mùa Thu, NS Thanh Tuấn đóng cặp với đào chánh Ngọc Hương (NSUT Ngọc Hương). Anh hát chánh nhiều vai như Phương trong “Tiếng súng một giờ khuya” của Thu An, Liêm Ba trong “Bà chúa ăn mày”..., nhưng vai ấn tượng nhất là Hồng Bảo Sơn trong vở “Người câu bóng trăng” ăn khách lâu dài; và khán giả biết tên tuổi của Thanh Tuấn cũng từ vai này. Ngay sau đó, soạn giả Thu An hợp đồng với hãng dĩa Hồng Hoa để thu tuồng “Người câu bóng trăng”, nhưng ở hãng dĩa còn phân vân vì lúc đó nghệ danh Thanh Tuấn chưa được công chúng biết nhiều. Soạn giả Thu An phải đứng ra cam kết với giám đốc hãng dĩa, nếu thu xong phát hành vở này bán không chạy thì ông Thu An sẽ bồi thường mọi phí tổn. Quả thật, khi vở “Người câu bóng trăng” thành phẩm, phát hành bán chạy như “tôm tươi” và một thời gian ngắn NS Thanh Tuấn nổi tiếng là kép trẻ ca phong cách mới (1967). Vì thời đó phương tiện truyền thông như truyền hình còn hạn chế, khán giả ở Sài Gòn có điều kiện xem hát thì biết Thanh Tuấn, còn khán - thính giả các tỉnh biết tài năng của anh chỉ qua giọng ca ở dã hát và đài phát thanh mà thôi.
Vở “Người câu bóng trăng” thuộc thể tài hương xa, nhân vật Hồng Bảo Sơn của Thanh Tuấn có gương mặt khiếm khuyết, xấu xí nên anh không muốn để người đẹp nhìn thấy mặt anh, những đêm trăng anh ngồi bên bờ suối cầm cần câu mà câu bóng trăng dưới suối, với tưởng suy diễn là anh nhớ đến người đẹp mà anh thầm yêu trộm nhớ... Lớp này, tâm trạng nhân vật quá bi cảm và bộc lộ tâm lý qua 3 câu Vọng cổ; mà NS Thanh Tuấn ca chồng hơi rất khoẻ, ngân nga, luyến láy một cách rất điệu nghệ; và suất hát nào đến lớp này là khán giả vỗ tay như bể rạp (Theo lời kể của NSƯT Ngọc Hương, lúc đó hát đào chánh với Thanh Tuấn).
NS Thanh Tuấn nổi tiếng thành một danh ca trẻ, mới lạ không theo khuôn khổ của những nghệ sĩ tài danh nào trước đó. Nhưng trong đời, người tài thường hay bị đố kỵ, có những kẻ lòng dạ tiểu nhân ganh ghét. Sau khi thành công “Người câu bóng trăng”, NS Thanh Tuấn được soạn giảThu An giao cho hát tất cả các vai chánh (đóng cặp với NSƯT Ngọc Hương) và thay vai những vở trước đó cho một kép chánh khác. Nhưng không biết ai đó chỉ điểm với cảnh sát: Thanh Tuấn là nghệ sĩ bất hợp pháp - đang trốn quân dịch. Nên một đêm nọ, gánh Hương Mùa Thu hát vở “Người câu bóng trăng” tại rạp Quốc thanh Sài Gòn, vở hát mới hết màn một thì cảnh sát vô rạp đòi bắt Thanh Tuấn, nhưng sợ khán giả phản đối vì họ bỏ tiền mua vé; hơn nửa hàng ghế đầu của rạp có nhiều vợ con Tá, Uý sĩ quan của lính Sài Gòn, một mặt bầu gánh ra can thiệp, lo lót... Nhưng bọn cảnh sát không bỏ qua, chúng chờ vãn hát để bắt Thanh Tuấn. Bầu Thu An thấy không xong, cảnh cuối của vở ông cho Thanh Tuấn không xuất hiện, mà cải trang là một khán giả rồi trốn ra cửa hậu tẩu thoát (1969). Thế là sau đó, gánh Hương Mùa Thu của soạn giảThu An liên tục bị cánh sát “hỏi thăm” và bọn mật vụ rình rập. Ông Thu An, thấy tình hình của gánh không ổn, kép tài danh thì bị cảnh sát kiếm hoài, dù ông đã “chi” không ít nhưng vẫn không xong, nên ông cho gánh tạm ngưng hoạt động một thời gian.
(Còn tiếp)
Đổ Dũng -Báo Sân Khấu
Theo CLVN
MEM
Trả lời với trích dẫn
tran van tan
