Thực hư "Tình anh bán chiếu"

[MEM]

Thực hư "Tình anh bán chiếu"


“Hò ơ... chiếu Cà Mau nhuộm màu tươi thắm/Công tôi cực lắm mưa nắng dãi dầu/Chiếu này tôi chẳng bán đâu/Tìm cô không gặp/Hò ơ... tìm cô không gặp tôi gối đầu mỗi đêm...” - (Trích lời tác phẩm vọng cổ “Tình anh bán chiếu” của soạn giả Viễn Châu).

Ở tuổi đôi mươi, Út Trà Ôn (tên thật là Nguyễn Thành Út, 1919 – 2001) đã sớm khẳng định tài năng khi đoạt giải nhất ca cổ tại Sài Gòn (năm 1937) và nổi danh qua các bài: “Thức trót đêm đông”, “Tôn Tẫn giả điên”, “Sầu bạn chung tình”...

Nhưng có lẽ khi bản vọng cổ “Tình anh bán chiếu” ra đời thì ngôi vị “đệ nhất danh ca” của Út Trà Ôn mới được xác lập. Trong khi đó, trong lĩnh vực sáng tác, “Tình anh bán chiếu” hợp cùng các bản vọng cổ: “Hòn vọng phu”, “Mùa xuân của mẹ”, “Hai sắc hoa ti-gôn”, “Nguyệt Kiều xuất gia”, “Hoa mộc lan”,... cũng đã đưa soạn giả Viễn Châu (còn có nghệ danh khác là Bảy Bá, phát xuất từ tên thật của ông là Huỳnh Trí Bá) vào hàng “ngũ đại gia” của sân khấu cải lương.

Hai tên tuổi lớn trong làng cải lương đã về cõi vĩnh hằng, được người đời nhắc đến. Nhưng câu chuyện bối cảnh ra đời của bài vọng cổ “Tình anh bán chiếu” cũng như bề dày lịch sử của làng nghề dệt chiếu Cà Mau một thời vang danh khắp sông nước miền Tây xem ra vẫn còn ít người tường tận...

Theo các lão nghệ nhân, làng chiếu Tân Thành, trải dài gần chục cây số dọc bờ sông Cái Nhúc đã hình thành hơn trăm năm qua, bởi một số quân binh của Gia Long trên đường đi cầu Xiêm đã chán ghét chiến tranh, trốn lại sinh cơ lập nghiệp tại làng Tân Thành (nay là xã Tân Thành, thành phố Cà Mau, tỉnh Cà Mau). Thời kỳ cực thịnh, chiếu Tân Thành đã vang danh khắp Nam kỳ lục tỉnh.

Cụ bà Tạ Thị Khuyến, 82 tuổi, ngụ ấp 6, xã Tân Thành có hơn 70 năm làm thợ dệt chiếu nhớ lại: “Mấy chục năm trước, làng chiếu Tân Thành nổi danh lắm, ghe xuồng xuôi ngược trên dòng sông Cái Nhúc, lớp mang hàng ra chợ Cà Mau bỏ cho vựa, lớp xuôi về Ngã Bảy, ra Phụng Hiệp, Phong Điền bán cho thương hồ. Bởi vậy chiếu Tân Thành hay chiếu Cà Mau cũng đều là một mà thôi”. Anh Hồ Minh Luông, Trưởng ban văn hóa - xã hội xã Tân Thành cũng khẳng định như đinh đóng cột: “Tôi đoan chắc là bài vọng cổ “Tình anh bán chiếu” lấy bối cảnh làng chiếu Tân Thành này, vì cả cảnh cả người đều sao giống quá!”.

Ông Lý Văn Hiền, chủ gia đình có 3 thế hệ làm chiếu ở ấp 6 thì bảo: “Đại ý của bài vọng cổ này nói về chuyện lãng mạn, si tình của anh bán chiếu. Đó là một anh chàng nghèo lam lũ quanh năm với nghề dệt chiếu. Một bận chèo ghe đi “tiếp thị”, anh chàng đã được một cô gái con nhà trâm anh đưa vào tận phòng riêng để đo ni chiếc giường gỗ đỏ, và đặt làm đôi chiếu bông loại nhất. Xao xuyến trước người đẹp, anh chàng ra giá như cho, rồi luýnh quýnh quay về miệt mài chọn lựa từng cọng lác sợi gai, tỉ mẩn dệt đôi chiếu cho thật tinh xảo để lấy lòng cô gái. Nhưng hỡi ôi, khi anh chàng hí hửng mang đôi chiếu đến giao cho người đẹp, thì mới hay “hung tin”, nàng đã theo chồng sang xứ khác! Tôi nghĩ đây là câu chuyện có thật, và không phải một mà rất nhiều chàng trai hồi ấy đều có hoàn cảnh như vậy: Phận nghèo chỉ yêu đơn phương mà thôi”.

Hư thực chưa biết thế nào, nhưng hiện tại không ít khách mê vọng cổ khi tìm về làng chiếu Tân Thành, đều được lão Năm Điện ở ấp 3 hát tặng bài “Tình anh bán chiếu”. Hát miễn phí thôi, bởi lão Năm cũng là một tay có máu cải lương số một, xem “đệ nhất danh ca” Út Trà Ôn như thần tượng. Lão muốn chia sẻ tình cảm với mọi người ấy mà!

Theo Hoàng Mai (Gia đình)

[trieuton]

Xuất xứ “Tình anh bán chiếu”

Nhà trong hẻm, bề ngang hẹp, cầu thang dốc… vậy mà ở tuổi ngoài 80, soạn giả Viễn Châu hàng ngày vẫn ba buổi lên lầu 2, xuống tầng trệt để uống trà, ăn sáng, ăn trưa, ăn tối đều đều… Cứ mỗi lần đến thăm tác giả bản “Tình anh bán chiếu”, tôi đều để ý đến dáng lên xuống cây cầu thang hẹp và dốc này để “đoán” sức khỏe của tác giả.

Nhưng lần này thì tôi có “âm mưu” lên hẳn thư phòng của ông, ngồi chơi lâu và “điều tra” xuất xứ của “Tình anh bán chiếu”! Có người đã quả quyết với tôi rằng: “Tình anh bán chiếu” được đệ nhất danh ca Út Trà Ôn cất giọng thì nỗi buồn lên đến chơi vơi (!). Chẳng thế mà khi Út Trà Ôn qua đời, Viễn Châu đã than: Hoàng đế đã băng hà (!).

… Phòng riêng của soạn giả Viễn Châu ở phía sau cùng của lầu 2, nhưng có cửa sổ hậu thoáng mát. Xung quanh ông là sách vở, đĩa nhạc, trên tường treo một cây đàn tranh, bên cạnh ghế ngồi trong tầm tay với là chiếc đàn ghita “mini”, đằng sau treo lẫn với quần áo là cây đàn ghita lớn… Tất cả gợi lên không khí đang làm việc.

Tôi bắt đầu vào chuyện: Tôi đã nhiều lần được nghe bản “Tình anh bán chiếu” ở nhiều nơi khác nhau, thường là người ta ngẫu hứng bên chén trà, ly rượu hay lúc hội họp đông người… Có điều là, người ca đều là “nghệ sĩ” dân gian. Vậy mà họ thuộc làu bản vọng cổ trường thiên này… Có lẽ là vì lời lẽ trau chuốt, mượt mà của nó? Soạn giả Viễn Châu sau khi nhả một làn khói thuốc đậm đặc, ông ngắt lời tôi: Một bài vọng cổ phải có cốt truyện, phải có vai chính như trong một truyện ngắn. Hay là ở cốt truyện.

Ông kể: …Năm 1961, Giám đốc hãng đĩa nhạc Hồng Hoa bảo tôi, đệ nhất danh ca Út Trà Ôn đã ký với hãng của ông một hợp đồng làm việc, vì vậy tôi phải sáng tác ngay một bản vọng cổ để Út Trà Ôn ca bản đầu tiên thâu đĩa hát! Ngay sau đó tôi có công chuyện đi Bạc Liêu, về ngang Ngã Bảy Phụng Hiệp tôi vô quán cà phê nghỉ chân, thấy một anh bán chiếu trẻ dáng quê mùa hiền lành đang ngồi dưới một mái hiên nhà nghỉ chân, tay cầm nón lá quạt quạt…

Dưới sông ghe thuyền tấp nập, phía trong đồng lại có một đám cưới đang rước dâu trên đường… Thế là tôi nảy sinh một chủ đề. Anh bán chiếu có một mối tình thầm kín với cô gái đặt mua chiếu, năm sau đem chiếu lên bán thì cô đã đi lấy chồng… Anh ta vô cùng thất vọng và nỗi buồn của anh dâng trào như con sông “lai láng muôn dòng”… Trên đường từ Ngã Bảy về tới Sài Gòn đêm đó, tôi đã soạn xong “Tình anh bán chiếu” trên xe!

Tôi nghĩ đến 2.000 cốt truyện cho 2.000 bài vọng cổ và 60 cốt truyện cho các vở cải lương mà soạn giả Viễn Châu đã sáng tác suốt nửa thế kỷ qua để làm nên một tên tuổi trong giới sân khấu ca cổ Nam bộ… mà thầm phục sức sáng tạo của ông già.

Theo thói quen cố hữu của một nhà báo, trước lúc chia tay, tôi hỏi ông: Gần đây anh Bảy (tên thân mật của soạn giả) đang viết cái gì? – Giờ sức yếu rồi, tôi chỉ viết ca cổ hài cho “Tuổi trẻ cười” mỗi kỳ một bài, tháng hai kỳ (!).

Trên đường về, tôi tấp vô sạp báo, mua ngay một số “Tuổi trẻ cười” đọc ngấu nghiến ngay bài “Mừng tân hôn” của soạn giả Viễn Châu. Hay!

LÊ PHÚ KHẢI