Sân khấu cải lương từng làm rung động rất nhiều trái tim, là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống của người dân miền Bắc, hầu như tỉnh nào cũng có đoàn cải lương riêng của mình. Nhưng bây giờ, sau 60 năm du nhập, sân khấu này đã ít sáng đèn, khán phòng vắng vẻ đìu hiu...
Âm nhạc tài tử và nghệ thuật cải lương là hai giai đoạn hình thành và phát triển của một loại hình sân khấu độc đáo của dân tộc Việt Nam. Nó được kết tinh từ tâm hồn và trí tuệ của người Việt trong quá trình lao động, sáng tạo trinh phục thiên nhiên, dựng xây đất nước. Những năm 50 của thế kỷ trước, một số nghệ sỹ miền Nam đã mang bộ môn nghệ thuật đặc sắc này ra Bắc, được người dân Bắc Kỳ yêu thích. Cải lương đất Bắc có phong cách và bản sắc riêng, quyến rũ người xem bởi chất văn hóa, lịch sử độc đáo, sang trọng. Dù vậy, khoảng 10 năm trở lại đây, cải lương dần thưa vắng khán giả, phần vì hiếm những vở hay, thiếu nghệ sĩ tài danh, phần vì lớp khán giả lớn tuổi ưa thích loại hình nghệ thuật này ít đi, lớp trẻ thì chưa hiểu và yêu thích đón nhận… Cải lương miền Bắc dần mai một.
Những nghệ sỹ của "Khoảng trời phương Nam"
Nhằm tìm tòi, sáng tạo để đưa nghệ thuật cải lương trở lại thời hoàng kim, dần kéo khán giả đến với loại hình nghệ thuật truyền thống đặc sắc này bằng cách đa dạng hóa chương trình biểu diễn, tiếp tục kế thừa và phát huy những giá trị đích thực của sân khấu truyền thống, đồng thời chọn lựa và bổ sung cho sân khấu cải lương những tố chất đương đại theo những nhận thức mới về tính nhân văn, tính xã hội, tính truyền cảm và giáo dục…
Nhà hát Cải lương Việt Nam vào đêm 18-5 mới đây đã ra mắt Điểm hẹn đờn ca tài tử – cải lương “Khoảng trời Phương Nam”tại Trung tâm hội nghị Thành Công Palace (22 Thành Công, quận Ba Đình, Hà Nội) Hà Nội. Chương trình được xây dựng nhằm vào hai đối tượng khán giả là khách du lịch quốc tế để họ có cơ hội khám phá văn hóa Việt Nam và khán giả ái mộ nghệ thuật đờn ca tài tử – cải lương dưới hình thức kết hợp giữa ẩm thực và thưởng thức nghệ thuật dân tộc, những giai điệu ngọt ngào mang đậm nét đặc trưng của mảnh đất phương Nam. Đây là một hướng đi mới, một tín hiệu vui trong tình hình sân khấu cải lương ảm đạm hiện nay.
NSƯT Triệu Trung Kiên và nghệ sỹ Như Quỳnh với Đảo ngũ cung (An Dương Vương tuyệt lộ)
Nhà hát sẽ duy trì lịch diễn ổn định vào tối thứ Bảy hàng tuần, để tạo nên một điểm hẹn quen thuộc cho khán giả yêu thích tìm đến. Vé vào “điểm hẹn” khoảng 200-300 ngàn đồng dành cho một người, tùy theo “đơn đặt hàng” của khách. Các món ăn đa phần mang phong vị của miền tây Nam Bộ, để “hòa đồng” với loại hình sân khấu cải lương, mong muốn mang “Khoảng trời phương Nam” vào lòng Hà Nội.
“Khoảng trời phương Nam” sẽ đem đến cho khán giả một cái nhìn tổng quát nhất về quá trình phát triển từ đờn ca tài tử đến sự hình thành của sân khấu cải lương. Khán giả sẽ được nghe giới thiệu một số bài, bản đờn ca tài tử cơ bản; giới thiệu ca ra bộ là hình thức sơ khởi của cải lương; phác thảo sự ra đời và biến hóa của bài vọng cổ từ bài Dạ cổ hoài lang đến bài vọng cổ nhịp 32 và sự ra đời của thể loại tân cổ giao duyên; nghệ sĩ và khán giả hát giao lưu; nghệ sĩ trình diễn các trích đoạn cải lương nổi tiếng.
“Khoảng trời phương Nam” có sự tham gia biểu diễn của các nghệ sỹ tên tuổi, nghệ sỹ trẻ nhiều triển vọng của sân khấu cải lương Thủ đô như: NSƯT Vương Hà, NSƯT Xuân Vinh, NSƯT Minh Thành, NSƯT Ngọc Chi, NSƯT Triệu Trung Kiên, NSƯT Thùy Liên, Dạ Ngọc Hương, Hoàng Tùng, Thiên Kiều, Mai Lý, Đức Hảo, Thu Trang, Quang Khải…
Nghệ thuật cải lương có một khả năng thích ứng vô cùng mạnh mẽ, nó có khả năng tiếp biến và chuyển hóa để bắt kịp với mọi xu hướng phát triển văn hóa nghệ thuật tiên tiến bậc nhất trong đời sống xã hội. Cũng vì thế mà cải lương có một sức sống lâu bền. Âm nhạc tài tử gồm có: Nhất lý, nhì Ngâm, tam Nam, tứ Oán, ngũ Điểm, lục Xuất, thất Chính, bát Ngự, cửu Nhĩ, thập thủ liên hườn. “Khoảng trời phương Nam” sẽ dành cho khán giả trọn vẹn hệ thống bài bản âm nhạc tài tử đặc sắc này.
Các nghệ sỹ Dạ Ngọc Hương (áo trắng) và Thiên Kiều với bản Nam Ai, một bản nhạc diễn tả sự buồn thương, não nùng, bi thiết. Nội dung bài ca kể về tâm sự của người vợ trẻ, khi người chồng vâng mệnh triều đình ra trấn giữ nơi biên cương, giữ yên cõi bờ của tổ quốc.
Trong hệ thống các bài bản cổ nhạc, có một bộ 6 bản Bắc (ngũ Điểm). Tính chất các bản Bắc thường khỏe khoắn, sáng sủa, tươi vui. Ví dụ như bản Lưu thủy trường, một bản nhạc mang tính chất nhẹ nhàng, khoan thai, tao nhã. Bản nhạc được các nghệ nhân xưa viết lời lấy tên là Ngư ông, kể về cuộc sống của những người dân làm nghề chài lưới. Bên cạnh 6 bản Bắc, thì hệ thống 3 bản Nam (tam Nam) cũng có vị trí quan trọng trong âm nhạc tài tử.
Một giai đoạn chuyển tiếp hết sức quan trọng, đó là sự xuất hiện của hình thức “Ca ra bộ” vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Đây là sự kết hợp giữa ca nhạc tài tử với hệ thống động tác, vũ đạo, vũ bộ (đôi khi là cả đạo cụ, phục trang), nhằm minh họ cho rõ nét hơn nội dung của bài ca, cũng như làm phong phú hơn nghệ thuật biểu diễn của người nghệ sỹ dân gian. Đảo ngũ cung (An Dương Vương tuyệt lộ) thuộc hệ thống tam Nam, nội dung kể về câu chuyện huyền sử gắn liền với nhân vật An Dương Vương cùng con gái ông là Công chúa Mỵ Châu là một điển hình đặc sắc khác nữa được trình diễn tại đây.
Phần trang trọng nhất của chương trình, có lẽ là phần giới thiệu về một hiện tượng độc đáo của âm nhạc tài tử Nam bộ, đó là sự xuất hiện của bài ca Dạ cổ hoài lang (Đêm nghe tiếng trống nhớ chồng) và sự phát triển ngoạn mục của nó để trở thành bản vọng cổ – một bản nhạc Vua của Đờn ca tài tử cũng như sân khấu cải lương. Nhạc sỹ Cao Văn Lầu đã sáng tác nên bài ca Dạ cổ hoài lang vào những năm đầu thế kỷ 20. Nó đã nhanh chóng chiếm lĩnh nền âm nhạc tài tử, để sau đó phát triển lên nhịp 4, nhịp 8, nhịp 16, và đến giai đoạn chia nhịp 32 thì nó đã trở thành bản Vọng cổ định hình như ngày hôm nay.
“Khoảng trời phương Nam” giới thiệu bài ca Dạ cổ hoài lang theo phong cách cổ truyền nguyên bản và phong cách phối hợp với tân nhạc cho phù hợp với nhu cầu thưởng thức của người xem hôm nay.
Bản Vọng cổ là một làn điệu có khả năng biến hóa kỳ ảo khi có thể chuyển tải bất cứ sắc thái tâm tư tình cảm nào của con người. Từ bi thương đến hùng tráng, từ hài hước đến sâu lắng thiết tha… Khán giả sẽ có cơ hội được thưởng thức bài ca Vọng cổ nổi tiếng được mang tên Cô gái tưới đậu, tác giả Trần Nam Dân soạn lời, qua sự thể hiện của NSƯT Minh Thành, và NSƯT, ngôi sao sân khấu Vương Hà.
Một giai đoạn phát triển thú vị nữa mà “Khoảng trời phương Nam” muốn giới thiệu với khán giả, đó là sự xuất hiện của bài ca tân – cổ giao duyên. Đây là hình thức kết hợp tài tình giữa bài ca Vọng cổ mà một sáng tác tân nhạc. Hình thức này đã nhận được sự yêu thích của khán thính giả trong một thời gian dài. Nó thể hiện sự thích ứng tuyệt vời của một loại hình nghệ thuật dân tộc trên con đường phát triển, cách tân của mình. Khán giả sẽ được nghe bài ca tân – cổ Kính lạy mẹ hiền Quán Thế Âm do Đại đức Thích Nguyên Thanh sáng tác qua sự thể hiện của NSND Thu Hiền, nghệ sỹ Xuân Đáng và nghệ sỹ Mai Lý.
Với những nghệ sỹ dày dạn kinh nghiệm bên cạnh dàn nghệ sỹ trẻ, với sự say nghề và không ngừng mày mò, thể nghiệm, tìm ra những điểm khuyết, đồng thời đẩy mạnh những tiềm năng vốn có của sân khấu… Hy vọng rằng “Khoảng trời phương Nam” đã và sẽ tạo nên những gam màu sống động cho sân khấu hôm nay, thổi một luồng sinh khí mới vào môn nghệ thuật đặc sắc này, để cải lương miền thật sự được gìn giữ, phát huy một cách lâu bền.
Phong_Vũ
Trả lời với trích dẫn
Giang Tiên