- Tên thật: Phạm Như Mai
- Nghệ danh: Thanh Tuyền
- Ngày sinh: 29/10/1948.
- Quê quán: Đà Lạt, Lâm Đồng.
- Nghề nghiệp: Ca sĩ - nhạc sĩ.
- Ca khúc trình bày thành công nhất: Nỗi buồn hoa phượng, Không bao giờ quên anh.
- Thời gian hoạt động: 1964 - nay.
- Ca sĩ Thanh Tuyền tên thật là Phạm Như Mai, là một trong những danh ca nhạc vàng vô cùng nổi tiếng. Sở hữu chất giọng nội lực, nhấn nhã đầy đặn trữ tình, bà nhanh chóng thành danh trong thời kỳ nhạc vàng miền Nam hưng thịnh thời điểm 1960 - 1975.
Bà sinh ra tại Đà Lạt, Lâm Đồng, sau đó chuyển về Sài Gòn sinh sống. Sau ngày 30/4/1975, Thanh Tuyền vẫn ở lại Việt Nam. 3 năm sau, bà vượt biên sang Malaysia, rồi cùng gia đình đến Mỹ định cư. Nữ danh ca chủ yếu hoạt động ở Mỹ, dưới các hãng địa hải ngoại lớn như Trung tâm Thúy Nga, ASIA - Sóng Nhạc,...
Sau nhiều năm xa xứ, giờ đây Thanh Tuyền cũng có nhiều lần quay trở lại Việt Nam. Tuy vậy, những lần về nước này chủ yếu là để bà đi làm từ thiện chứ không phải biểu diễn, với hi vọng có thể giúp người khốn khó.
Ca sĩ Thanh Tuyền và cuộc đời nhiều thăng trầm
Thanh Tuyền sinh ra trong một gia đình đông con, có tới 15-16 anh chị em. Trong đó, nữ ca sĩ là chị cả, còn có em gái là ca sĩ Sơn Tuyền nổi tiếng không thua kém chị. Trong cuốn sách "Thân phận và Hào quang" của nhà Hoàng Nguyên Vũ (Alpha Books phát hành), nữ danh ca U80 có nhiều chia sẻ sâu sắc về đời tư. Bà kể, mình sinh ra trong một gia đình nghèo đông con, bản thân lại là chị cả. Mẹ bà tâm niệm con gái học biết chữ là đủ rồi, sau đó đi buôn kiếm tiền nhưng bà bướng bỉnh không nghe". Thanh Tuyền nhớ lại: "Tôi nhận ra rằng để thoát nghèo là phải học đến nơi đến chốn. 14 tuổi, tôi lên Sài Gòn để thực hiện giấc mơ học hành chứ đâu nghĩ mình lên để ca hát rồi trôi một đời theo giọng hát của mình đâu".
Cha bà cực kỳ ghét việc con gái theo nghề ca hát, nhiều lần đánh bà, nói rằng đây là nghề "bạc như vôi". Nhưng về sau, khi Thanh Tuyền thành danh, lo toan đầy đủ cho cả gia đình, trong một lần hai người tâm sự, cha bà thừa nhận đã thay đổi suy nghĩ. Trái ngược với người em gái Sơn Tuyền có hôn nhân hạnh phúc nhiều năm, Thanh Tuyền khá lận đận trong chuyện tình duyên. Năm 1968, ở tuổi 19, bà kết hôn với một đại úy cảnh sát làm việc ở quận Gò Vấp, Sài Gòn. Sau khi cưới, bà tạm ngưng sự nghiệp ca hát, sinh 3 người con. Năm 1975, khi miền Nam được giải phóng, 4 mẹ con Thanh Tuyền ở lại nước. Chồng bà đã di tản sang Mỹ trước đó, hẹn ngày đón gia đình sang. Bà vất vả vừa đi hát kiếm tiền, vừa nuôi con. Lúc ấy, hiếm lắm mới có lời mời Thanh Tuyền hát ở nhà hàng hay quán cà phê.
Suốt 3 năm trời, bốn mẹ con chật vật khốn khó, mong chờ tin tức từ chồng. Thế nhưng, ca sĩ Thanh Tuyền nhận được tin sét đánh: chồng bà đã có người mới. Trong một đêm mà nỗi khổ sở và đau đớn lấn át tâm trí, lại thêm men rượu trong người, Thanh Tuyền đã tự tử, nhưng may mắn được cứu sống.Cũng vào lúc đó, một người đàn ông lạ xuất hiện trong cuộc đời Thanh Tuyền. Họ quen biết nhau qua một người bạn chung, thỉnh thoảng ông ghé nhà bà và gửi nhờ xe đạp. Một lần nọ sau khi cả hai đi nhậu, ông chở Thanh Tuyền về, rồi xót xa khi thấy cảnh nữ ca sĩ nheo nhóc bên 3 đứa con. Cũng từ đó, cả hai bắt đầu làm bạn bè thân thiết, nhưng không tiến xa hơn vì bản thân ông đã có gia đình.Khi nỗi đau tâm hồn dần hồi phục, bà mong muốn được vượt biển sang Mỹ để tìm chồng. Năm 1978, Thanh Tuyền ôm 3 con, cùng gia đình người đàn ông kia bí mật vượt biên. Bà hi vọng được tìm lại chồng cũ, xây dựng cuộc sống gia đình yên ấm. Cay đắng thay, khi tìm được chồng ở Mỹ, ông ta lại quay lưng chối bỏ, không nhận lại vợ con. Chân ướt chân ráo ở trời Tây, bà cắn răng đi làm kiếm sống, không còn nghĩ gì đến những ngày tháng nổi danh như cồn năm xưa.Lại nói về gia đình người đàn ông kia, năm đó tuy cả nhà cùng lên đường sang Mỹ, nhưng rồi lại bị lạc nhau giữa biển. Nghe tin vợ ông có mối lương duyên khác bên Pháp, và ông bắt đầu bén duyên với Thanh Tuyền từ đó, cả hai có chung với nhau một cậu con trai.
Nữ ca sĩ tâm sự, người đàn ông bên bà lúc này vừa là một người chồng, một người bạn, lại cũng là một người thầy, quả thực là duyên số do ông trời sắp đặt. Hiện giờ, nữ danh ca bolero vẫn đang hạnh phúc bên người chồng hơn bà 20 tuổi, trong một căn biệt thự rộng lớn tại Mỹ. Cơ ngơi của vợ chồng bà rộng rãi, xây dựng theo phong cách cổ điển phương Tây, sân vườn rộng phải tới 1.000m2 với vô số gian khác nhau. Tại vườn sau, Thanh Tuyền trồng vô số cây cổ thụ, đặt thêm hòn non bộ cùng tượng Quan Âm lớn để thờ phụng. Ca sĩ Thanh Tuyền có tổng cộng 4 người con, tất cả đều đã lớn, có công việc thành đạt và gia đình riêng. Được biết, một người con trai của bà đã kết hôn với NSUT Ngọc Huyền. Nữ danh ca cho biết, mối quan hệ giữa bà và con dâu rất tốt, với thông gia đương nhiên cũng không có vấn đề gì. Bà tâm sự: "Tôi chỉ cho Ngọc Huyền rất nhiều về cách hát tân nhạc nên bây giờ Ngọc Huyền hát tân nhạc ra tân nhạc chứ không bị lai tạp nữa. Tôi vui vì có con dâu cùng nghề. Con bé yêu nghề, đam mê lắm. Ngọc Huyền có thể chết vì nghề nghiệp. Số tôi được mẹ chồng cưng lắm nên bây giờ có con dâu thì tôi cũng cưng như vậy. Trong gia đình mà có con dâu làm nghệ thuật thì tôi càng thấy hạnh phúc. Tôi muốn con dâu đạt được nhiều thành công".Trong số những bạn đồng nghiệp cùng thời, ca sĩ Thanh Tuyền thường song ca rất ăn ý cùng ca sĩ Chế Linh. Cả hai thường hát nhạc tình nhiều, nên không ít người hâm mộ từng thắc mắc liệu cả hai có phải người yêu. Bà cũng song ca với Duy Khánh, Tuấn Vũ nhiều, nhưng để nói về độ nổi tiếng và hợp rơ thì chắc chắn là Chế Linh - điều này được rất nhiều khán thính giả công nhận.
Nói về vấn đề này, trong chương trình The Jimmy Show, nữ danh ca giải thích: "Khi tôi diễn với Chế Linh hay Duy Khánh trên sân khấu, tôi hát và nghĩ đó là người yêu của mình. Người cùng tôi truyền đạt bài hát phải có hồn nên nhiều người ở dưới cứ nghĩ là có tình cảm. Vì khi hát là tôi chết trong bài hát nhưng xong bài hát rồi, ra khỏi thì không có tình cảm gì nữa. Chúng tôi chỉ có tình cảm đồng nghiệp, anh em chứ tôi dứt khoát không có người yêu nghệ sĩ".
Ca sĩ Thanh Tuyền có sự nghiệp rực rỡ và bền bỉ ra sao?
Tính đến hiện tại, Thanh Tuyền đã có tới 60 năm gắn bó với nghề hát. Năm 1959, bà giành giải "Thần đồng Đà Lạt" với ca khúc "Nắng đẹp miền Nam" do Lam Phương sáng tác. Thời gian sau đó, bà vừa đi học văn hóa, vừa đi hát ở đài phát thanh và được cậu chỉ bảo về nhạc lý cơ bản. Một lần nọ, nhạc sĩ Mạnh Phát nghe được Thanh Tuyền hát bà "Vọng gác đêm sương", thấy đây là tài năng hiếm có nên đã nhờ nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông đưa về Sài Gòn dạy dỗ.Tại đây, bà bắt đầu được học hát bài bản, tá túc tại nhà của bộ đôi nghệ sĩ Minh Diệu - Mạnh Phát. Đôi song ca nổi tiếng từ thập niên 1940 coi bà như con gái, hết lòng truyền lại những kiến thức và kinh nghiệm. Thanh Tuyền tâm sự, bà rất biết ơn nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông cũng như đôi vợ chồng Minh Diệu - Mạnh Phát đã hết lòng nâng đỡ bà ngày đầu lập nghiệp.
Cô bé Như Mai giờ đã là ca sĩ Thanh Tuyền, ký hợp đồng độc quyền với Hãng băng đĩa nhạc Continetial. 8 tháng sau đó, bà ra mắt đĩa nhạc đầu tiên, nhanh chóng khiến dân tình mê mệt, báo chí ngợi ca hết lời. Ca khúc đầu tiên mà Thanh Tuyền thu âm vào đĩa nhựa là "Dấu chân kỷ niệm" do Mạnh Phát sáng tác. Sau đó, bà lần đầu lộ mặt trước công chúng khi tham gia chương trình ca nhạc của Phạm Mạnh Cương trên đài truyền hình.
Tuy là ca sĩ độc quyền cho hãng Sơn Ca cũng như Continental, Thanh Tuyền vẫn được cho phép đi hát cho những hãng nhạc khác. Năm 1966, bà cộng tác cùng 2 hãng địa là ASIA Sóng Nhạc và Hãng Dĩa Việt Nam, liên tục tung ra nhiều bản hit, đưa tên tuổi bà vụt sáng. Bản hit đình đám "Đà Lạt hoàng hôn" và "Nỗi buồn hoa phượng" ra mắt trong thời điểm này.
Cũng vì thế, ở tuổi 18-19, Thanh Tuyền đã sớm trở thành một cái tên sáng giá trong làng nhạc ở Sài Gòn lúc bấy giờ. Đến khi đủ tuổi, bà bắt đầu đi hát phòng trà cũng như vũ trường đình đám lúc đó. Nữ danh ca sau này chia sẻ, có những đêm bà lui tới 6 phòng trà, cát xê sau mỗi đêm phải lên tới 5 cây vàng. Khắp phố phường ngõ xóm khi ấy vang vọng mãi giọng ca cao vút trong trẻo của "sơn ca Đà Lạt".
Thanh Tuyền còn được nhạc sĩ - soạn giả Viễn Châu chú ý, dìu dắt tập vọng cổ. Bài tân cổ giao duyên đầu tiên của nữ ca sĩ là "Dấu chân kỷ niệm" được Hãng dĩa Hồng Hoa phát hành. Đồng thời, bản tân nhạc cùng tên do Continental sản xuất cũng được tung ra.
Vào năm 1967 - 1968, Thanh Tuyền bắt đầu song ca với ca sĩ Chế Linh, nhanh chóng trở thành một hiện tượng. Đến nay, người ta vẫn ngợi ca Thanh Tuyền - Chế Linh là đôi song ca được yêu thích nhất. Họ liên tục tung ra nhiều ca khúc đình đám như Hái hoa rừng cho em, Con đường xưa em đi, Phút cuối... và được khán giả lúc bấy giờ say mê..
Năm 1970, Thanh Tuyền xuất sắc giành 2 giải Kim Khánh: Nữ ca sĩ được yêu thích nhất và Album được yêu thích nhất. Sau đó, bà lại tiếp tục được độc giả nhật báo Trắng Đen bình chọn là nữ ca sĩ ăn khách nhất. 1 năm sau, Trung tâm Thúy Nga phát hành cuốn băng Tiếng hát Thanh Tuyền 1 - lần đầu tiên chỉ thu thanh duy nhất 1 giọng hát. Cuốn băng cối được thu một cách ngẫu hứng được dân tình săn đón nhiệt liệt, đem lại lợi nhuận đáng kể làm đòn bẩy cho trung tâm. Được biết, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông không hài lòng với điều này vì bà đã thu âm cho trung tâm khác mà không hỏi ý kiến ông - nơi Thanh Tuyền là ca sĩ độc quyền, bị từ mặt 2 năm.
Nhận thấy thành công của Tiếng hát Thanh Tuyền 1, nữ danh ca nhanh chóng thu âm Tiếng hát Thanh Tuyền 2 bán cho Hãng dĩa Việt Nam. Hãng dĩa này lại mời Thanh Tuyền thực hiện Tiếng hát Thanh Tuyền 3, Thanh Tuyền 4 cho đến năm 1975. Sau ngày giải phóng miền Nam, Thanh Tuyền ở lại Việt Nam, hoạt động trong Đoàn kịch nói Kim Cương. 1 năm sau, bà tham gia thu âm album nhạc đỏ Đường chúng ta đi cùng một số ca sĩ khác. Sau đó, bà sang Mỹ định cư, đến năm 1981 phát hành Gửi người ngàn dặm - cũng là băng nhạc hải ngoại đầu tiên của bà.
Năm 1982, ca sĩ Thanh Tuyền đi hát trở lại, sau đó liên tục tung ra nhiều album mới. Năm 1989, sau khi bức tường Berlin bị phá bỏ, bà cùng Khánh Ly tham gia hát trong chương trình nhạc đầu tiên ở Đông Đức. Nữ danh ca lấy lại danh tiếng năm xưa, được nhiều người Việt xa xứ mến mộ, thường đi diễn ở các trung tâm lớn như Trung tâm Thúy Nga, Trung tâm Asia.Sau này, bà nhiều lần về Việt Nam, chủ yếu là để làm từ thiện, tất nhiên vẫn có vài lần biểu diễn. Năm 2012, bà tổ chức liveshow Kỷ niệm 50 năm ca hát tại Cung Văn hóa Hữu nghị Việt Xô, Hà Nội. Năm 2017, bà làm giám khảo một chương trình trong nước với tên gọi Tình Bolero hoan ca (ĐTH Vĩnh Long). Cuối năm này, Thanh Tuyền cùng Chế Linh tổ chức Liveshow Con đường xưa em đi tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Hà Nội.
Ca sĩ Thanh Tuyền và album, ca khúc đã phát hành
Nhắc đến ca sĩ Thanh Tuyền, người ta nghĩ ngay đến nữ danh ca bolero - nhạc vàng trứ danh. Được nhiều nhạc sĩ nổi tiếng dạy dỗ, bà có thể biểu diễn nhiều thể loại nhạc, trong đó nổi tiếng nhất là nhạc vàng. Bên cạnh đó, nữ ca sĩ cũng hát được vọng cổ hay nhạc trữ tình.
Các album do ca sĩ Thanh Tuyền phát hành
Giai đoạn trước năm 1975:
- Tiếng hát Thanh Tuyền (1973)
- Tiếng hát Thanh Tuyền 2 (10/1973)
- Thanh Tuyền 3: Thuyền không bến đỗ (1974)
- Thanh Tuyền 1: Gửi người ngàn dặm (1981)
- Bốn Phương 6: Xin trả tôi về quê hương (1982)
- Thanh Tuyền 2: Chiều Tây Đô (1983)
- Thanh Tuyền 3: Ngày xưa anh nói (1984)
- Thanh Tuyền 4: Nỗi buồn hoa phượng (1984)
- Thanh Tuyền 5: Lời tình viết vội (1986)
- Thanh Tuyền 6: Tình qua cơn đau ft. Sơn Tuyền (1986)
- Thanh Tuyền 7: Vòng tay cho đời (1986)
- Thanh Tuyền 8: Tình khúc Trần Thiện Thanh (1988)
- Thanh Tuyền 9: Rumba (1988)
- Thanh Tuyền 10: Em đi rồi (1989)
- Thanh Tuyền 11: Từ nửa vòng trái đất (1990)
- Thanh Tuyền 12: Chuyện 3 người (1991)
- Thanh Tuyền 13: Giọt lệ đài trang ft. Hương Lan - Huy Sinh (1992)
- Thanh Tuyền 14: Tạ ơn người (1992)
- Thanh Tuyền 15: Em còn nhớ mùa xuân (1993)
- Thanh Tuyền - Tình chàng ý thiếp (1993)
- Thanh Tuyền: Đò dọc (1994)
- Thanh Tuyền: Áo hoa (1996)
- NĐBD Gold 17: Hạ buồn (1996)
- Thanh Tuyền: Cánh cò giòng sông (1997)
- Làng Văn 246: Đau xót lý chim quyên (1998)
- Thanh Tuyền Video: 36 năm đời ca hát (2001)
- Thanh Tuyền: Một ngày tình cũng trăm năm (2003)
- Thanh Tuyền: Điệu buồn Phương Nam (không rõ năm)
- Sống 1: Con tàu định mệnh (1980)
- Shotguns 70: Tình khúc Trúc Phương (1983)
- Thanh Tuyền 84: Bồng hồng cài áo ft. Khánh Ly - Giao Linh - Elvis Phương (1984)
- Làng Văn 12: Đoạn tuyệt ft. Chế Linh (1985)
- Kim Ngân 2: Đường xưa em đi ft. Chế Linh (1986)
- Thanh Lan 70: Gửi người ngàn dặm (tái bản Thanh Tuyền 1) (1986)
- Thanh Lan 91: Sao anh nỡ đành quên ft. Chế Linh - Hương Lan (1986)
- Làng Văn 48: Nói với người tình ft. Chế Linh (1987)
- Thúy Nga 15: Giã từ kỷ niệm ft. Phượng Mai (1987)
- Giáng Ngọc 27: Hồn trinh nữ ft. Giao Linh - Hương Lan (1987)
- Thanh Lan 107: Tâm sự nàng Buram ft. Giao Linh - Thanh Phong (1987)
- Thúy Anh 4: Thân phận ft. Giao Linh - Băng Châu - Phượng Mai (1987)
- Nguồn Sống 3: Tình bơ vơ ft. Tuấn Vũ (1988)
- Đời 21: Mỹ nhân ft. Giao Linh - Hương Lan (1988)
- Thanh Lan 120: Nụ cười chua cay ft. Chế Linh - Hương Lan (1988)
- Làng Văn 55: Người ở lại Charlie ft. Hương Lan (1988)
- Làng Văn 108: Áo cưới màu hoa cà ft. Chế Linh (1989)
- Thanh Lan 123: Ngày đó xa rồi ft. Chế Linh (1989)
- Giáng Ngọc 71: Mười thương ft. Hương Lan - Tuấn Vũ (1989)
- Giáng Ngọc 77: Huế mù sương f.t Chế Linh - Hương Lan (1989)
- Giáng Ngọc 83: Nhớ nhau hoài ft. Sơn Tuyền - Tuấn Vũ (1989)
- Giáng Ngọc 87: Xin gọi nhau là cố nhân ft. Hương Lan - Tuấn Vũ (1989)
- Giáng Ngọc 90: Lối về đất mẹ ft. Phượng Mai - Tuấn Vũ (1989)
- Giáng Ngọc 97: Tình sầu biên giới ft. Giao Linh - Tuấn Vũ (1989)
- Giáng Ngọc 108: Khúc hát ân tình ft. Tuấn Vũ (1990)
- Mimosa 2: Gió chuyển mùa thương ft. Chế Linh - Hương Lan - Duy Khánh (1990)
- Làng Văn 124: Cô hàng xóm ft. Duy Khánh - Elvis Phương (1990)
- Trường Thanh 17: Biết tìm ở đâu ft. Trường Thanh (1991)
- Thúy Nga CD22: Chuyến xe 3 người ft. Chế Linh - Phượng Mai (1991)
- Hải Âu 53: Mấy nhịp cầu tre ft. Mỹ Huyền (1992)
- Giáng Ngọc 150: Ngày em còn bên tôi ft. Chế Linh (1992)
- Làng Văn 147: Rừng lá thay chưa ft. Phương Dung (1992)
- Hoàn Mỹ 4: Lời tạ tình ft. Nhật Trường (1994)
- Shotguns Gold 1: Trả lời thư em ft. Hoài Nam (1994)
- NĐBD 70:- Gợi nhớ tình xưa ft. Hương Lan (1994)
- Thanh Hằng: Đừng hỏi tại sao ft. Thái Châu (1994)
- Thúy Anh 90: Thanh Tuyền tuyệt phẩm nhạc tuyển (1994)
- K Entertainment 1: Thuyền hoa ft. Chung Tử Lưu (1995)
- K Entertainment 3: Cho vừa lòng em ft. Cao Thanh (1995)
- Làng Văn 203: Sao em nỡ vội lấy chồng ft. Chế Linh (1995)
- Shotguns: Sau lần hẹn cuối ft. Chế Linh (1995)
- Thanh Hằng 28: Tình đời ft. Tuấn Vũ - Phạm Hữu (1995)
- Thái Lan: Biết nói gì đây nhạc tuyển (1995)
- Phượng Hoàng 69: Chiều mưa biên giới ft. Chế Linh (1996)
- Trường Thanh 29: Dư ảnh tình yêu ft. Trường Thanh (1996)
- Cali Nhạc Tuyển 1: Từ lúc vắng em ft. Việt Cường - Phi Nhung (1996)
- Thanh Hằng: Kiếp sau ft. Duy Khánh - Phi Long (1996)
- Sơn Tuyền 25: Người không cô đơn ft. Sơn Tuyền (1996)
- Hải Âu 167: Mười năm tái ngộ tái bản Thái Lan - Biết nói gì đây (1997)
- Ca Dao 71: Thanh Tuyền Những tình khúc bất hủ (nhạc tuyển) (1999)
- Thanh Tuyền - Sài gòn trong tim tôi - Những tình khúc Hoàng Văn ft. Mỹ Huyền - Johnny Dũng - Huy Sinh (2001)
- Làng Văn 296: 36 năm tiếng hát gửi người (nhạc tuyển) (2001)
- Asia CD166: Mai lỡ hai mình xa nhau (nhạc tuyển) ft. Chế Linh (2002)
- Thanh Tuyền: Một ngày tình cũng trăm năm (2003)
- Vân Sơn CD166: The best of Chế Linh - Thanh Tuyền (nhạc tuyển) (2007)
- Asia CD332: Người mẹ bán nón (nhạc tuyển) (2013)
