Nguyên Hạnh (1940-2010) là một nghệ sĩ hài kịch nổi tiếng vào những thập niên 1990 tại Việt Nam.

Ông tên thật là Nguyễn Văn Hạnh, sinh năm 1940 tại Sài Gòn, nhưng quê quán của cha mẹ là ở huyện Châu Thành, tỉnh An Giang. Thân phụ ông là ông Nguyễn Văn Hồng, một công chức trong bộ máy chính quyền thuộc địa; thân mẫu ông là bà Nguyễn Thị Quyên, nội trợ. Ông là anh cả trong gia đình và có hai người em tên Nguyễn Thị Loan và Nguyễn Thanh Liêm, về sau đều sinh sống bằng nghề nông ở quê nhà.

Do thân phụ làm việc tại Sài Gòn, gia đình ông cư trú tại đường Nguyễn Tấn Nghiệm (nay là đường Trần Đình Xu). Thuở nhỏ, ông theo học tại trường Tiểu học Cầu Kho, sau đó học đến lớp đệ tứ Trung học trường Nguyễn Văn Khuê. Sau đó, vì hoàn cảnh gia đình, ông phải nghỉ học, theo người anh nuôi là Nguyễn văn Quang, đi học nghề sau đó giúp việc sửa xe gắn máy ở tiệm Chí Thành ở đường Cao Thắng để sinh kế.

Bước đầu vào nghệ thuật sân khấu

Thời bấy giờ, ở đường Nguyễn Tấn Nghiệm có tiệm hớt tóc Tri Âm của ông Ba Thế là người đờn violon tài tử, thường có các nhạc sĩ, soạn giả và nghệ sĩ tới đờn ca vui chơi. Năm 1960, ông thường lui tới tiệm Tri Âm, có dịp làm quen với các nhạc sĩ và soạn giả, và chỉ vài ngón đờn cổ nhạc để cùng tham gia đờn ca tài tử tại đây. Nhờ sáng dạ, ông nhanh chóng thành thạo các ngón đờn ca ba Nam, Sáu Bắc và vọng cổ.

Năm 1962, ông được soạn giả Loan Thảo giới thiệu đi hát cải lương. Ông được nghệ sĩ Tám Vân thu vào Ban cải lương Vân Kiều trên Đài truyền hình Sài Gòn và nhận vai diễn đầu tiên là vai Hồ Quỳ trong tuồng “Anh hùng náo Tam Môn Giai”. Bên cạnh đó, ông cũng được giới thiệu hát trong các Đại nhạc hội tổ chức tại rạp Olympic. Nghệ danh Nguyên Hạnh của ông bắt đầu từ đó.

Tư Văn nghệ thành danh

Từ đây, ông bắt đầu bước vào con đường nghệ sĩ chuyên nghiệp, khả năng diễn xuất đa dạng, xuất hiện trong nhiều show thu hình của ban Kim Hoàng Như Mai, Ban cải lương Bích Thuận, Ban cải lương Vân Kiều, Ban kịch Phương Nam của Nguyễn Phương, Ban kịch Kim Cương, Ban kịch Sống Túy Hồng, Ban kịch Thẩm Thúy Hằng, Ban Vân Nam (Anh Lân) và chương trình La Thoại Tân. Ông được hãng Cosunams phim mời thủ diễn một vai trong phim Loan mắt nhung và hãng phim Mỹ Vân cũng mời ông thủ một vai trong phim Sau giờ giới nghiêm. Ngoài ra, ông cũng tham gia nhóm lồng tiếng của Hồng Phúc, tham gia lồng tiếng cho các phim Chân trời tím, Người tình không chơn dung, Vết thù trên lưng ngựa hoang, Biển động, Năm vua hề về làng, Hiệp sĩ bất đắc dĩ… Đặc biệt, với vai diễn Tư Văn nghệ trong show truyền hình Gia đình ông Ký, ông trở nên nổi danh đến mức nhiều năm sau người dân miền Nam vẫn nhớ ông với biệt danh Tư Văn nghệ.

Người nghệ sĩ bi - hài

Sau năm 1975, Nguyên Hạnh đi hát cho đoàn ca múa nhạc Ngọc Giao – Hoàng Biếu của tỉnh Cần Thơ. Năm 1977, ông gia nhập Ban kịch nói Bông Hồng do nữ nghệ sĩ Thẩm Thúy Hằng làm phó đoàn, phụ trách nghệ thuật, có các diễn viên Huỳnh Thanh Trà, Nguyễn Chánh Tín, Tú Trinh, Bạch Lan Thanh, Xuân Dung, và các ca sĩ Thanh Thúy, Lệ Thu, Anh Khoa, Băng Châu, dàn nhạc do nhạc sĩ Văn Phụng làm trưởng Ban nhạc.

Từ năm 1984 đến năm 1990, ông lần lược tham gia các đoàn cải lương 284, Sài Gòn 1, Nhà hát Sân khấu nhỏ, Kịch Sài Gòn... Một trong những vai diễn nổi tiếng của ông là vai nhà buôn tham tiền “đả cựu nghinh tân”, cha của thầy Minh trong vở cải lương nổi tiếng Tô Ánh Nguyệt, trong lớp đối chọi với ông nhà Nho hẹp hòi “thủ cựu bài tân”, cha của Tô Ánh Nguyệt, do nghệ sĩ Diệp Lang diễn xuất. Ông cũng là một trong những nghệ sĩ đầu tiên của show kịch truyền hình nổi tiếng sau 1975 "Trong nhà ngoài phố".

Từ năm 1990, Nguyên Hạnh cùng với hai nghệ sĩ Giang Thảo và Phương Hồng Yến lập nhóm Tam ca hài Ba Nụ Cười Xuân với nhạc cụ và bài hát giống như Ban AVT ngày xưa, đi biểu diễn nhiều tụ điểm văn hóa ở các quận huyện và hát ở các tỉnh miền Hậu Giang.

Thành tựu

Nguyên Hạnh được xem là một nghệ sĩ đa năng, truyền hình, truyền thanh, thu âm, diễn trực tiếp... đóng bi cũng không kém hài. Tuy nhiên, hầu hết khán giả vẫn ấn tượng vì nét gây cười duyên dáng của ông trên truyền hình nên cứ gọi ông là nghệ sĩ hài. Nhiều người ấn tượng với phong thái của một nghệ sĩ hài đôn hậu, hiền lành, vui tính, luôn đứng về phía lẽ phải.

Những năm cuối đời, do căn bệnh tiểu đường hành hạ, ông dần không xuất hiện trên sân khấu điện ảnh. Lúc 19 giờ ngày 13 tháng 11 năm 2010, ông qua đời tại Bệnh viện 115, TP.HCM.